UIT: NN #93 van 19 september 1991  

Frontaal tegen UPC-project Utrecht 

Als ik boven op de Dom sta... dan zie ik spiegelende kantoren 

Eindelijk kom je met je vertraagde treintje 's avonds laat in Utrecht aan. De laatste bus is al vertrokken. Het busstation is leeg en grauw. Je vindt je fiets met moeite terug in de eindeloze rij fietsen die in het halfdonker staan. Het stinkt er afschuwelijk naar pies. Langs de betonnen palen en het verlaten busstation fiets je recht op de kantoormassa van het Smakkelaarsveld af. Achter je, tien hoog, zie je nog licht in een luxe appartement branden. 

Je duikt de fel verlichte, wit geschilderde tunnel in. Er dendert een trein overheen. Aan de andere kant proberen racende auto's je nog net van het leven te beroven. Je ziet de neons van de hotels en contouren van kantoren. De bouwkranen op het Jaarbeursterrein komen nog net boven de In aanbouwzijnde kantoren uit. Niet zo lang geleden stonden hier nog huizen. 

Je kijkt over de Croeselaan en alles wat je ziet zijn hoge kantoren. De gemeente wil dit gebied nog veiliger en nog aantrekkelijker maken, door een aantal gigantiese kantoortorens te bouwen. En natuurlijk het winkeloppervlak van Hoog Catharijne uit breiden. Het station wordt verder vergroot, de sporen en daarmee de tunnels, worden verbreed en er komen zelfs tunnels bij (o.a. voor de sneltram). De laatste groenvoorzieningen moeten plaatsmaken voor beton en asfalt.  

Deze plannen noemen ze het Utrecht City Project (UCP). Utrecht wil hét knooppunt en hét dienstencentrum van Nederland worden: hoogwaardig Utrecht met allure. Een aantal mensen was het zat en axiegroep Frontaal ontstond. We besloten om als eerste de informatie achterstand bij ons zelf en bij de Utrechtse bevolking weg te werken, althans te proberen. We maakten een huis aan huis krant en plakten affiesjes en muurkranten in de stad. Op het moment zijn we bezig om te laten zien waar Utrecht voor kiest. Bezuinigingen op Welzijn én Kultuur aan de ene kant en de honderden miljoenen aan de andere kant. 

Hoogwaardig Utrecht 

Het Utrecht City Projekt (UCP) is een samenwerkingsverband tussen het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP), de Nederlandse Spoorwegen, de Jaarbeurs en de gemeente Utrecht. Dit projekt komt niet zomaar uit de lucht vallen. In maart 1989 verscheen het rapport 'Grote steden, grote kansen' van de kommissie Montijn. Dit rapport borduurt voort op de vierde nota ruimtelijke ordening.  

De ruggegraat van dit rapport is het versterken van de ekonomische positie van de vier grote steden in Nederland. Deze ekonomische versterking staat weer in verband met het wegvallen van de West-Europese binnengrenzen, gepland in 1992. Door het verdwijnen van deze binnengrenzen zullen de vier grote steden meer konkurrentie te duchten krijgen van andere West-Europese steden. Het rapport van de kommissie Montijn komt er op neer dat de vier grote steden (Randstad) zich op een speciaal terrein ontwikkelen en elkaar zo aanvullen en niet bekonkurreren. 

Cityvorming in Utrecht 

Het UCP moet van Utrecht een stad met internationale allure maken. Een aantal delen van de stad zijn- al ten prooi gevallen van de cityvorming: Rijnsweerd-Noord, de Daalsekwint en het Hojelterrein. Het UCP richt zich op het stationsgebied/Hoog Catharijne. Hier zijn 184.000 vierkante meter kantooroppervlakte, 12.000 vierkante meter winkels en 710 luxe appartementen gepland. Om deze plannen goed te kunnen verkopen aan de Utrechtse bevolking wordt de nadruk gelegd op het verbeteren van de sociale veiligheid en leefbaarheid in dit gebied. Voorzover dat nu al duidelijk is, zal van dit streven weinig in de praktijk te zien zijn. 

Het UCP valt niet los te zien van andere ontwikkelingen die in de stad gaande zijn. Het kompakte stad idee (60.000 woningen in het westen van de stad), de hoofdwegen-verkeersplannen (de verandering van het wegennet om de verwachte groei van het autoverkeer in goede banen te leiden) en het hoogwaardig openbaar vervoer (dwz een daverende sneltram door de binnenstad) Op het moment ligt het projekt plan UCP in Den Haag, waar beslist moet worden over de subsidies voor het plan. In oktober-december gaat het inspraakcircus draaien, waarna in maart 1992 de gemeenteraad een beslissing gaat nemen. 

De binnenstad van Utrecht zal meer en meer een Manhattan worden waarin de Utrechters niets te zoeken hebben. Het UCP zal nog meer autoverkeer (zakenverkeer) aantrekken met als gevolg veel overlast in de binnenstad en de daarom liggende wijken. Met het UCP dringt de cityvorming steeds verder de woonwijken in. De prioriteiten van de Utrechtse politiek lijken zich steeds meer te verleggen, de belangen van grote delen van de Utrechtse bevolking worden op een zijspoor gezet. 

Frontaal, aktiegroep tegen stadsvernieling 

Het is een lange tijd onduidelijk geweest wat alle plannen precies inhielden en wat de onderlinge verbanden waren. Nog steeds is niet alles bekend. Als reaktie op deze onduidelijkheid hebben in april 1990 een aantal mensen besloten een brochure te maken. Hierin werden de bekende plannen in het kort beschreven en werd aangegeven waar In Utrecht de knelpunten liggen. 

Deze brochure werd uitgedeeld op een, in juni 1990, door het Utrechts Nieuwsblad (UN) georganiseerde diskussie-avond over het UCP. Het ABP vond het niet belangrijk genoeg om te verschijnen, dus vertelden de brochureschrijversters een verhaal over hun beweegredenen. Namens het ABP deelden zij kadootjes en slaappillen uit om iedereen te lijmen en in slaap te sussen. 

In de tussentijd hadden een aantal buurtkomitees, belangengroepen als ROVER (reizigers openbaar vervoer), ENFB, Werkgroep 'Geen sneltram door de binnenstad', het Samenwerkingsverband Sociale Veiligheid en stichting Verstoord Woongenot, zich verenigd in het Bewoners Overleg City Projekt (BOCP). Het BOCP is heel lang bezig geweest met het eisen van een goede inspraak rond het UCP en het tijdig verkrijgen van informatie. Mede door het BOCP is er door de gemeente In het najaar van 1990 een overleg platform ingesteld waarin o.a. zitting hebben: het BOCP, de gemeente, de kamer van koophandel, de winkeliersvereniging en ouderen- en gehandikaptenbonden. 

Inmiddels is het BOCP uit het platformoverleg gestapt, omdat de al maanden toegezegde informatie er nog steeds niet is. Het platform wordt door de UCP-partners niet serieus genomen en al vanaf het begin tegengewerkt. 

Kosten UCP-Projekt 

De kosten van het UCP-projekt zijn geraamd op 1,3 miljard gulden. De kostenberekening is tot stand gekomen door 'vooronderstellingen te doen ten aanzien van de kwaliteit en detail-technische aspekten enerzijds en de toekomstige ekonomische ontwikkeling met betrekking tot kosten en opbrengststijging anderzijds' (uit: 'Financieel Economische Beschouwing' uitgegeven in juli 1991 door de UCP-partners). Dit wil niet meer zeggen dan een sterk staaltje van natte vingerwerk. 

In de kostenberekening zijn een aantal zaken nog niet meegerekend; 'De kosten ten aanzien van bodemsanering, de voorbereiding van de civiele infrastrukturele werken en onvoorziene aspekten' (uit: Financieel Economische Beschouwing). 

Op de begroting, die wél bekend is, zit een tekort van ruim 600 miljoen gulden. De gemeente spreekt van een tekort van maar 300 miljoen. Zij gaan ervan uit dat ze 300 miljoen subsidie krijgen. Een voorwaarde daarvoor is, dat ze de begroting dan sluitend krijgen. Het ziet er niet naar uit dat dat gaat gebeuren, dus het tekort is gewoon minimaal 600 miljoen gulden. 

In de financieel ekonomische beschouwing van het UCP staat nergens aan gegeven wie welk deel van de kosten op zich neemt. Maar ook niet wie er voor de tekorten opdraait. Wat gaat de gemeente Utrecht, met al meer dan 300 miljoen gulden schuld, financieel inbrengen in het UCP? Ze zeggen zelf dat het ze niets kost. 

Wij hebben geprobeerd de kosten van de gemeente te bekijken. Omdat hier niets over bekend is, is het voor ons onmogelijk om dit exakt aan te geven. Vooral de kosten van de infrastruktuur zullen voor rekening van de gemeente zijn. Wij kunnen ons niet voorstellen dat het ABP of de Jaarbeurs daar geld gaan insteken. De kosten voor de gemeente zullen dan ongeveer 150 miljoen bedragen. Dat ze ondertussen ook nog de hele struktuur van de wegen buiten het UCP-gebied willen veranderen, ten behoeve van het UCP, is nergens in de kosten vermeld. Die bedragen zijn ook absoluut niet bekend. De omvang van het hoofdwegen plan is groots en prestigieus, dus dat zullen de kosten dan ook wel zijn. 

Honderd miljoen lijkt ons niets, waarschijnlijk is het veel meer. Een deel hiervan wordt weliswaar vergoed door het rijk. Maar wat blijft er over voor de gemeente en kan het rijk die miljoenen niet zinniger besteden? Over andere kosten in het UCP-gebied in het kader van het optillen van de stad in de vaart der volkeren hebben we het dan nog niet. Evenals over de sloop van goede woningen voor de aanleg van kantoren, hotels en wegen, of de milieu kosten door het autoverkeer. 

De gemeente, de politiek en nog wat hotemetoten hebben het steeds over de kip met de gouden eieren die je niet moet slachten. Ze bedoelen het UCP en het geld dat het de gemeente zou gaan opleveren. Waar ze dat geld vandaan willen halen is volstrekt onbekend. Ze hebben geen grond in dat gebied, enkel wegen, en bezitten geen winkels, huizen en kantoren. Kortom, waar kunnen ze nu geld aan verdienen? 

Voor de exploitatie levert het UCP de gemeente niets op. De gouden eieren zijn voor het ABP en de Jaarbeurs. De huur van kantoorruimte in het UCP gebied is gemiddeld zo'n j300,- per vierkante meter per maand. Voor de 184.000 vierkante meter nieuwe kantoren levert dat fl. 62.400.000,- per jaar op. Wat de gemeente bedoelt met haar gouden eieren is de sociale veiligheid en het zogenaamde multifunktionele karakter van het UCP-gebied. En misschien het opstuwen van Utrecht in de vaart der volkeren... 

Wat vindt Frontaal 

We gaan er vanuit dat het centrum van de stad er moet zijn voor de mensen die er wonen en leven. Dit houdt voor ons in dat er onmiddellijk gestopt moet worden met de procedure van het Utrecht City Projekt. Eerst moet er een onderzoek onder de mensen van Utrecht komen over wat zij met dit gebied willen.  

Er zal een grote stedelijke diskussie moeten plaatsvinden over de toekomst van dit gebied. Dit is in tegenstelling met hoe nu de hele procedure verloopt. Wat ons betreft Is de stad al overvol met kantoren en is de bouw van nieuwe niet gewenst. Dit geldt niet alleen voor het UCP-gebied, maar voor alle plekken in de stad waar ze kantoren bouwen of willen bouwen. 

Het wordt tijd dat van het grootschalige denken, plannen en bouwen wordt afgestapt en wordt overgegaan op kleinschaligheid. Hierdoor blijft er meer samenhang in de stad. De barrière van een stad in een stad ga je tegen en je maakt betere overgangen naar de wijken. Hoog Catharijne (een giganties winkelcentrum) bijvoorbeeld vormt een grote barrière tussen oost en west Utrecht. Het heeft alleen overdag een functie, 's nachts is het er uitgestorven. Het zou ingrijpend moeten veranderen, bijvoorbeeld slopen. 

Niet het UCP moet de hoogste prioriteit hebben, maar de stadsvernieuwing. De bouwen renovatie van hulzen voor de 30.000 woningzoekenden in Utrecht is belangrijker om geld in te steken. In het UCP-gebied zou je in plaats van kantoren veel beter betaalbare huisvesting kunnen neerzetten, met een uitbreiding van groenvoorzieningen. De woningbouw zou je dan kunnen koppelen aan kleinschalige bedrijvigheid, om zo de scheiding (en dus afstand) tussen woon- en werkplek te verminderen, waardoor de noodzaak tot mobiliteit afneemt. 

Verbeteringen aanbrengen 

Wij richten ons hierbij op: de parkeeroverlast, autoverkeer en toegangswegen, de milieugevolgen, de leefbaarheid, de overgangen naar de omliggende wijken en de ekonomische gevolgen voor de stad. Voor deze punten is gekozen omdat ze de direkte gevolgen van het UCP het meest konkreet en tastbaar maken voor de mensen die in de stad wonen.  

Momenteel is de overlast van het autoverkeer veel te groot. De ideeën van het UCP en de Hoofdwegen Nota zorgen voor een verdere vergroting van die overlast; extra wegen, meer parkeerplaatsen, meer luchtvervuiling en minder leefbaarheid voor de mensen die er wonen. Het autoverkeer moet teruggedrongen worden, geen nieuwe parkeergarages, een autovrije binnenstad en auto-onvriendelijke toegangswegen.  

Tegelijk moet het openbaar vervoer verbeterd en goedkoper worden (liefst gratis). Ook de routes voor flets en voet moeten aantrekkelijk worden gemaakt en verbeterd. Deze routes zouden veel meer moeten aansluiten op de kleinschalige strukturen van de omliggende wijken. De stad moet leefbaar zijn voor alle mensen die er wonen. De samenhang in de stad moet zo zijn dat iedereen zich er prettig kan voelen. 

Het aandachtspunt van Frontaal is de bouw van 184.000 vierkante meter kantoren in het UCP-gebied. Maar ook buiten het UCP-gebied word er gewerkt aan nieuwe kantoren. De bouw van kantoren buiten het gebied tellen wij wel gewoon mee, in tegenstelling tot de gemeente. In de planbeschrijving wordt over het UCP-gebied geschreven: 'De toevoeging van nieuwe funkties wordt van groot belang geacht voor de doorbreking van de monokultuur in het gebied.' Dit gebied bestaat nu al uit hoofdzakelijk kantoren en winkels. De monokultuur zal alleen maar versterkt worden, met alle gevolgen van dien. 

Wat gaan we doen? 

Voorlopig richten we ons op informatieverspreiding. Eigenlijk dus de voortzetting van wat we al gedaan hebben. Die informatie verspreiding willen we doen door middel van informatie-avonden (zoals 27 sept. in 't ACU, zie voor programma de agenda) en het zitten in een forum of ergens komen vertellen over het UCP. Daarnaast gaan we door met het uitbrengen van nog een aantal muurkranten, het maken van affiches met teksten over het UCP, het benaderen van de pers met ons verhaal en het sturen van ingezonden brieven naar de kranten. 

Voor een later tijdstip denken we deze manier van informatie verspreiding uit te breiden door het organiseren van een stedelijke avond over het UCP. Dit willen we doen in samenwerking met het BOCP. Voor deze avond willen we een groot aantal Utrechtse groeperingen uitnodigen om een eerste aanzet te kunnen geven voor demonstratie tegen het UCP. We willen kijken of er belangstelling is voor het houden van een demo en of er mensen zijn die deze willen organiseren. We zouden deze demo in maart willen houden, een aantal dagen voordat de gemeenteraad een besluit neemt over het UCP. 

Tussendoor willen we ons via muurkranten, affiches en akties richten op de beslissingsmomenten ten aanzien van het UCP. Hoe dat eruit gaat zien weten we nu nog niet. Op dit moment richten we ons op de bezuinigingen op welzijn en kultuur en de honderden miljoenen die daarentegen wel worden uitgegeven aan het UCP.    

[ KADER 1 ]    

UTRECHT ASOCIAAL! 

De gemeente Utrecht heeft de afgelopen jaren een schuld van ruim 300 miljoen gulden opgebouwd, wat deels een gevolg is van de vele zeer dure stadsvernieuwingsprojekten. Omdat Utrecht niet zelf in staat is deze schuld weg te werken, heeft ze bij het rijk aangeklopt voor sanering van de schulden. 

Het rijk wil 200 miljoen van de schulden op zich nemen als Utrecht de overige 100 miljoen wegwerkt door middel van bezuinigingen en verhoging van de gemeentelijke tarieven. Vorige week heeft het rijk besloten om de schuld van 200 miljoen niet te saneren. Utrecht heeft nu de artikel 12 status gekregen waardoor ze een deel van haar financiële onafhankelijkheid verliest in ruil voor het kwijtschelden van haar schulden. 

Voor het komende jaar verwacht Utrecht een begrotingstekort van bijna 20 miljoen gulden, hoe ze dan de 100 miljoen wil wegwerken Is een raadsel. Utrecht verwacht dat ook dit begrotingstekort door het rijk gesaneerd zal worden in het kader van de artikel 12 status. 

Voor de komende drie jaren staat er voor 30 miljoen gulden aan bezuinigingen op stapel. Het welzijnswerk moet zo'n vier miljoen gulden inleveren waardoor het buro sociaal raadslieden en het algemeen maatschappelijk werk een deel van hun subsidies kwijtraken. Het jongerencentrum EKKO komt geheel zonder subsidie te zitten.  

Verder gaat Utrecht 12 miljoen bezuinigen door het ambtelijk apparaat effektiever te laten werken (dat zal tijd worden!). Vijf miljoen gulden wil men binnen halen door 2000 gemeentelijk woningen te verkopen. Dit is een eerste aanzet van de verkoop van het gehele gemeentelijke woningbezit en de privatisering van Woningbeheer. De sociale dienst moet 1,25 miljoen gaan bezuinigen op de reduktieregeling (tegemoetkoming in kosten van abonnementen en lidmaatschappen voor mensen met een minimum inkomen). 

Verder moet er bezuinigd worden op bibliotheken, sportvoorzieningen, volwassenen-edukatie en vormingswerk. De tarieven van bibliotheken, zwembaden, sporthallen en kulturele voorzieningen gaan omhoog. Ook stijgen de woonlasten In 1992 weer, ditmaal met 8,6 procent, onder andere door verhoging van de afvalstoffenheffing met 37 procent en een hogere onroerendgoedbelasting. Dit houdt In dat voor een huurhuis met een waarde van 150.000 gulden per jaar 90 gulden meer aan woonlasten moet worden betaald en daar komt de landelijke huurverhoging van 5,5 % per jaar nog eens bij. 

Vanaf 1995 gaat Utrecht nog verder bezuinigen op haar bijdrage aan de stadsvernieuwing. De stadsvernieuwing ligt de laatste jaren toch al bijna stil, waardoor de achterstand in onderhoud steeds groter wordt en grote delen van de oude wijken verder verkrotten. Er is voorlopig geen 20 miljoen gulden voor het opknappen van de Zeven Steegjes (een oude arbeidersbuurt in de binnenstad, die gesloopt dreigde te worden maar na veel protest toch behouden blijft). 

Door de voorgestelde bezuinigingen en de bezuinigingen van afgelopen jaren is het wel duidelijk geworden waar Utrecht voor kiest; wel geld steken in prestigieuze kantoorbouw en plannen als het UCP, maar het verdommen om Utrecht leefbaar te houden voor grote delen van de bevolking.  

Een groot aantal buurtvoorzieningen als buurt- en kluphuizen is verdwenen, dreigt te verdwijnen of wordt gereorganiseerd, een aantal zwembaden is gesloten, kultuur wordt steeds meer een elitezaak, er is grote achterstand in het onderhoud van parken en straten, jon; gerencentra als de Vrije Vloer en EKKO dreigen te moeten sluiten of zo te verkommercialiseren dat ze hun huidige gezicht verliezen. Voorzieningen worden voor veel mensen met een minimum inkomen onbetaalbaar en Utrecht daarmee een asociale stad. 

Frontaal p/a Kargadoor, Oudegracht 36, 3511 AP Utrecht.

[ KADER 2 ] 

FRONTALE STRATEGIE 

Uit een door het Utrechts Nieuwsblad in mei 1990 gehouden enquête bleek dat meer dan de helft van de mensen in Utrecht nog nooit van het UCP gehoord had en dat haast niemand wist wat de plannen inhielden. Omdat het BOCP te druk was met het bewerken van de gemeente Utrecht en ook gebrek aan menskracht had, besloten we iets te gaan doen aan de informatie-achterstand Over het UCP.  

We kwamen met het idee om een krant uit te geven die in Utrecht huis-aan-huis verspreid zou moeten worden. De krant zou moeten gaan over wat het UCP nou precies is, wat de gevolgen voor Utrecht en zeer direkt voor de aan het UCP-gebied grenzende wijken zouden zijn en wat de belangen van de UCP partners zijn. 

Hier rezen voor ons de problemen. Niemand had ervaring met het schrijven van stukken voor buiten de scene. In de krant mocht dus geen incrowd-taal. De stukken moesten duidelijk zijn en goed te volgen voor mensen die nog niets van de plannen afwisten. Dit was nogal moeilijk vanwege de ingewikkeldheid van het UCP en aanverwante plannen. 

Verder moesten de stukken konkreet zijn en aansluiten bij wat er in de wijk leefde. Een gevaar was dat door de grote hoeveelheid plannen de mensen het idee zouden krijgen dat ze er toch niets meer tegen kunnen doen. Wij willen graag de mensen aktief krijgen tegen het UCP. 

In oktober 1990 begonnen we met het interviewen van verschillende buurtkomitees, het verzamelen van informatie en het schrijven van stukken. Door de stukken te laten lezen aan mensen van buiten de redaktiegroep, werd er steeds getoetst aan bovengenoemde uitgangspunten en werden de stukken aangepast. Een ander belangrijk punt was dat de krant moest uitnodigen om gelezen te worden. Door een goede lay-out moest voorkomen worden dat de krant meteen bij het oud papier verdween. 

In januari 1991 kwam de krant, Klein Utrecht voor een leefbare stad, uit in een oplage van 50.000 eksemplaren. De krant zou door middel van een aktie aangeboden worden aan de betrokken gemeenteraadskommissies, maar doordat net de dag ervoor de Golfoorlog was uitgebroken, hebben we deze aktie niet door laten gaan. De krant werd in één weekend verspreid door tachtig bezorgersters in alle wijken die direkt met het UCP te maken hebben. In de overige wijken zijn in buurthuizen en bibliotheken stapeltjes kranten neergelegd.  

Klein Utrecht kreeg in Utrecht de nodige publiciteit. Ook kregen we veel positieve reakties, waaronder gemeenteraadsleden die nogal slecht geïnformeerd waren (en nog steeds zijn). De twee weken later door het BOCP georganiseerde informatie-avond werd druk bezocht; veel mensen met kritische vragen en ook de nodige mensen die aktief wilden worden in het BOCP. De krant heeft in ieder geval wat effekt gehad.  

Een ander effekt was dat Frontaal opeens serieus genomen werd. Eerst waren we een 'stelletje krakers', nu wordt overal onze mening over gevraagd en worden we uitgenodigd om praatjes te houden. Je moet blijkbaar eerst iets presteren om serieus genomen te worden. 

De krant is in het geheel betaald uit het potje incidentele-inspraaksubsidie van de gemeente Utrecht. Toen we met de krant begonnen was het nog volstrekt onduidelijk waar we het geld vandaan zouden halen. We zijn bezig gegaan met het idee 'het geld regelen we wel'. Pas nadat de krant uit was kregen we te horen dat de gemeente Utrecht zou gaan betalen. 

Naast het maken van de krant heeft Frontaal een drietal informatie-avonden georganiseerd in het ACU om ook binnen 'eigen kring' het UCP onder de aandacht te brengen. De avonden werden over het algemeen redelijk bezocht. Ze gingen over: het UCP en de gevolgen daarvan, het gemeentelijk verkeersbeleid en de volkstuinders van Bloeyendael die vechten tegen de oprukkende kantoorkolossen. 

Dit jaar heeft Frontaal twee muurkranten, met een oplage van 150 stuks, uitgebracht met als onderwerpen: het Utrechts verkeersbeleid, de sneltram, de bouw van 200.000 vierkante meter kantoren in het UCP-gebied en de passieve rol van de gemeenteraad. Verder zijn er vijf affiches tegen het UCP gemaakt en in de hele stad geplakt.