Naar archief

UIT: eN LEKKER eN Fris, links-radikaal vakantie magazine (NN #87-88) van 3 juli 1991   

Mobiliteit: stilstaan of bewegen 

De tijd raast al maar sneller. Steeds verder beweegt de mens zich. Steeds groter zijn de afstanden die afgelegd worden. Het verhaal is niet nieuw maar mag niet ontbreken in een zogenaamd 'vakantienummer' wat je tijdens een reis of op het strand moet kunnen lezen. Wat mij betreft lees je het thuis want als iets radikaal is dan is het wel thuisblijven gedurende de zomermaanden. Het volgende is een filosoferende poging stil te staan bij de totale bewegelijkheid; bij vakantie aan de hand van de ruimte, tijd, cultuur en maatschappij. 

BEWEGING 

De huidige maatschappij en daarmee de bebouwde omgeving is gebaseerd op snelheid en beweging. Tijd is een kruciaal veelbepalend begrip geworden. Mensen gebruiken de omgeving slechts om zich in te verplaatsen van a naar b. Een socioloog die stilstond bij symbolen in de bebouwde omgeving kwam tot de konklusie dat die niet gemaakt zijn om ze stilstaand te ondergaan. Je dient de omgeving en de openbare ruimte bewegend te observeren en te beleven. Slechts plekken die de funktie stilte hebben en met stiltesymbolen worden aangeduid betekenen relatieve rust. De rest betekent onrust, kiezen voor de aangeboden funktie of doorlopen, maken dat je wegkomt. 

Zo ook bij mij thuis. Ik woon aan een tamelijk drukke straat waar ik dagelijks een file met forenzen voor de deur heb staan. De tram raast er door heen, mensen lopen ergens heen op de stoep. Mijn kat is niet geheel tevreden met een bestaan op een etage 2 hoog en wil zo nu en dan buiten kijken. Dan loopt hij onrustig heen en weer op de stoep en ik, zittend op het stoepje Voor de deur, zie alles voorbij razen.  

Het uitlaten van m'n kat is iets wat gebeurt op 20 vierkante meter voor mijn huis. Stilstaand onderga je die drukke straat heel anders. Je wordt er een beetje gestoord van, en zo ook mijn kat die al na twee minuten weer naar binnen wil. Alles beweegt en maakt lawaai, schreeuwende Publexborden en auto's. Dan ga je niet lekker buiten zitten, zo je daar al 'rustig' van wordt. 

DE NOODZAAK VAN EEN REIS 

Dat mensen reizen maken en vakantie buiten de eigen omgeving (wat steeds meer buiten Europa wordt) willen vieren heeft mijns inziens te maken met die voortdurende jachtigheid en beweging hier. In een zo vol en volgebouwd land als Nederland is alles in gebruik, heeft alles een funktie zodat een verblijf op een punt ook gericht moet zijn op de funktie die het gebied heeft gekregen. Lopen doe je op een stoep of wandelpad, zitten in een park, binnen of de achtertuin en rekreëren doe je in een rekreatiegebied. En al het land is doorsneden van wegen om je van het gebied met de ene funktie naar een andere te transporteren. De ruimte is gefragmenteerd. 

Vakantie betekent 'er eens uit', naar een rustige omgeving. In een gefragmenteerde ruimte, die in haar geheel aan de 'basisrust' van de natuur is ontworsteld is het de vraag of die rust er nog wel is. Naast een ruimte die niet door het ritme van de mens wordt gedikteerd is er voor rust en een vakantiegevoel ook nodig dat je over je eigen tijd kunt beschikken. 

DIKTATUUR VAN DE TIJD 

In Bluf! #250 wordt de socioloog Norbert Elias geciteerd. In 'Een Essay over Tijd' beschrijft hij een verband tussen tijdsdruk en de komplexiteit van sociale systemen. Elias gaat er van uit dat naarmate er meer mensen en meer samenhangen kwamen de ketens van samenhangende gebeurtenissen langer werden. En, naarmate het maatschappelijk leven zich verder uitsplitste naar verschillende funkties moesten mensen ook hun tijd verdelen over meer funkties.  

"Ieder mens moet zijn eigen gedragingen afstemmen op de gevestigde 'tijd' van de groepen waarvan hij deel uitmaakt, en hoe gedifferentieerder de ketens van funktionele afhankelijkheidsrelaties die mensen aan elkaar binden, hoe sterker het bewind van de klokken wordt."  

Mensen worden geleefd door de klok; de werk- of vrije tijdklok, de winkel- en schooltijden. Die dikteren het ritme van het leven en bewegen van mensen. 

SNEL EN FLITSEND 

De massamedia bombarderen je voortdurend met nieuws. Informatie, transport en communicatie gaan steeds sneller en de wereld ondergaat een microrevolutie op alle fronten. De ene kant is de microwetenschap met zijn genetische manipulatie en laserbommen en faxen. De andere kant is de microekonomie en individualisering, in een werelddorp dat in haar geheel bereikbaar lijkt voor de wereldburger. Deze mikrorevolutie verfijnd de tijdsindeling en de verdeling van de ruimte. 

Een andere socioloog, de Amerikaan Jeremy Rifkin, die zich bezig hield met het tijdsbegrip ziet in het computertijdperk een radikale breuk met de tijdsindeling van de natuur. Omdat de computer zo snel is wordt de nieuwe tijdmaat de nanoseconde, een miljardste van een seconde. Daarmee is de tijd zo georganiseerd dat het menselijk bewustzijn hem niet meer kan bevatten. En hoewel er overal naar gestreefd wordt de tijd Zo efficiënt mogelijk in te delen waardoor we in principe meer vrije tijd over moeten houden is het tegengestelde het geval.  

Rifkin in zijn boek 'De grenzen van de tijd': "De tijd die we hebben is opgedeeld in minuscule segmenten, volgekrabbeld met afspraken en plannen. Onze toekomst is besproken, tevoren volgeboekt. We hebben zelden een minuutje over. Zomaar een vrij uurtje dat we zelf kunnen besteden, vroeger één van de vanzelfsprekende gemakken van het leven is nu een luxe geworden. Ondanks die zogenaamde efficiëntie van ons lijken we, vergeleken met bijna elke andere periode in de geschiedenis, veel minder tijd voor onszelf te hebben en veel minder tijd voor elkaar."  

Voor vakantie is het nodig je aan de heersende tijdsstrukturen te ontworstelen. Er wordt aan meegewerkt door de arbeidsklok en de schoolklok uit te schakelen. Door weg te gaan uit je eigen omgeving doorbreek je ook je eigen sociale tijdsklok en kun je als je het goed doet een groot deel van de dag zelf bepalen. 

MO-BI-LI-TIJD 

Als grond voor de toenemende mobiliteit, een stijging van het autogebruik van ruim 5% per jaar, noemt men wel de toegenomen welvaart (= toenemend aantal auto's), emancipatie van vrouwen in het maatschappelijk leven en de individualisering. Feit is dat de hele wereld beweegt en dat mobiliteit van mensen en goederen daar slechts een uitdrukking van is.  

Waar het nationale leger in 1940 nog op de fiets stapte om de moffen tegen te houden praat men nu over een luchtmobiele brigade. Zaten tijdens W.O.II bioskoopzalen vol te juichen bij een gewonnen slag van drie maanden eerder, tegenwoordig is een scud-aanval. van een halve dag geleden al verouderd en wil je het live, dus op CNN, meemaken. 

Met flexibilisering van de arbeid in een Verenigd Europa vliegt het arbeidsleger komputer gestuurd van de ene ekonomische metropool naar de andere, met een steeds grotere snelheid. De schaal van het maatschappelijk leven overstijgt meer en meer de nationale grenzen. In het Verenigd Europa zal de ruimte dan ook steeds meer één systeem gaan vormen en volledig naar funktie zijn ingedeeld. De pure rust van de niet gemanipuleerde tijd en ruimte zal steeds schaarser en dus duurder worden. Nu nog is het zo dat de meest pure rust te vinden is in de minst ontwikkelde Europese gebieden omdat volledige kolonisatie van de ruimte de nodige investeringen kost. Met het omhoog krikken van het economisch volume in heel Europa zullen de rustgebieden vervangen worden door gebieden met een rekreatie- of toerisme funktie. 

RUST 

Dat wordt dus enerzijds meer toerisme naar de zogenaamde Derde Wereld en anderzijds meer vakantie in eigen land omdat het met de toegenomen uniformiteit minder zin heeft om door Europa te reizen. Echte vakantie kan hier nauwelijks meer. Terwijl het fort Europa verhindert dat nieuwe arbeidskrachten binnenkomen wordt het eigen arbeidsvolk steeds efficiënter ingezet. Met als beloning een paar weken vakantie tussen mensen die nooit de mogelijkheid zullen hebben om bij jou te komen. Als er in Europa geen rust meer te vinden is moeten we die zoeken in de gebieden die absoluut de middelen niet hebben om hun ruimte in te richten, in Afrika, Azië of Latijns-Amerika. 

Het Europese huis wordt gebouwd en een ruime tuin, met rust en natuurschoon is bij een welvarend huis wel zo prettig. Altijd' binnenzitten is tenslotte ook niet alles, vraag dat maar aan mijn kat. En we moeten het ook allemaal zelf meemaken omdat waar eerst de televisie als nieuw medium je horizon verbreedde nu weer de eigen waarneming belangrijker wordt omdat in de enorme informatiestroom steeds moeilijker te bepalen is wat nu de werkelijkheid is, of althans wat je daarvan moet denken. Je moet er geweest zijn om te kunnen oordelen.  

Een bevestiging van deze stelling is te vinden in het juninummer van de Vrije waar een boek van Kees Paling, 'De wereld een halve waarheid', besproken wordt. Uit de inleiding van dat stuk: "De informatie komt via steeds meer stappen tot ons. En de juistheid ervan kunnen we steeds moeilijker controleren. Niet alleen omdat kennis steeds specialistischer wordt (microkennis, r.), maar ook omdat onze algemene ontwikkeling achteruit gaat en we ons nauwelijks meer een beeld van de wereld proberen te vormen." 

ACHTERTUIN 

De drie kontinenten, Zuid-Amerika (de achtertuin van de VS), Afrika en Azië worden de tuinen van de rijken in het Werelddorp. Met ongerepte natuur, onderhouden door het Wereld Natuurfonds en gekocht door het ruilen van 'schulden' tegen 'tuinen', en natuurvolkjes die er nog ongerept bijlopen. De ideale vakantiebestemming: avontuurlijk, mooi en verbazingwekkend vanwege de schilderachtige primitiviteit. De tijd lijkt er stil te staan. Maar het is toevallig wel zodanig ingericht dat je toch wel weer blij bent dat je thuis bent (en weer aan het werk kunt) omdat je er niet aan moet denken om er te wonen. 

Misschien dat daarom de grenzen op slot moeten. 'We' maken de zgn. Derde Wereld lekker door met onze protserige rijkdom tussen hun armoede door te banjeren. Niet zo gek dat ze dan ook wel eens bij ons willen komen. Als arme aan rijkdom ruiken is aanlokkelijker dan om welvarend door de bagger of het stof van de armoede te lopen. We geven ze niet de kans om onze cultuur te leren kennen. Als zij onze ontplooiingsmogelijkheden krijgen zullen wij opschuiven in de richting van hun kansen, en die zijn als bekend niet best. De hele wereld in een auto kan niet, dat kan het milieu niet aan. En omdat wij als samenleving de onze niet willen wegdoen zullen zij hem nooit krijgen. 

EEN BEETJE MINDER BEWEGEN 

Wat we zien in Europa is schaarste aan rust en mogelijkheden om het dwingende ritme van de tijd te ontsnappen. Klassieke oplossing om aan deze schaarste te ontsnappen is de vlucht in de lege ruimte zoals ook het middeleeuwse feodale Europa aan de krisis kon ontsnappen door de lege ruimte van Amerika, Afrika en Azië te koloniseren.  

De huidige trend tot vakantie in verre landen lijkt op zo'n zelfde kolonisatie, echter niet ten bate van (de eigen) ekonomische vooruitgang maar van kultivering van de ongerepte ruimte en de trager tikkende tijd. Wat dat betreft is de huidige beweging tegengesteld aan die van de kolonisering omdat het juist niet de bedoeling is het land te ontwikkelen maar om het zo te houden. 

Tweede en betere reaktie op de rustschaarste is de tweede huidige vakantietrend: de vakantie in eigen land waarbij de fiets op een groeiende belangstelling mag rekenen. We hoeven niet naar de rust te vliegen, we kunnen beter die rust hier zelf kreëren. Onze vrijheid moet er in liggen stil te staan op plekken waar beweging heerst. We moeten onze eigen ruimte koloniseren, ontrukken aan de metropool en onze eigen tijd en ruimte kreëren. 

Om te besluiten met nog een citaat uit Bluf! #250, uit een stuk over de snelheidsfilosoof Paul Virilio: "Snelheid is de droom van de westerse kultuur. Vrijheid is altijd bewegingsvrijheid voor ons. Maar het is juist deze beweging die ons tot stilstand dreigt te veroordelen. De beweging moet worden onderbroken, er moet een 'nieuw soort tijd' worden uitgevonden (...).  

Virilio: "Als er een redding is, dan ligt die in de deemoed, in de bescheidenheid van het filosofische, wetenschappelijke en ook het politieke denken. We hebben nu behoefte aan een praktische bescheidenheid, niet aan de onschuldige en goede welgevallige deemoed van de heiligen, maar een radikale wetenschappelijke en filosofische bescheidenheid. We zijn niets. De totaliteit zal altijd ontoegankelijk voor ons blijven." 

rik 

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1991