Ravage   ● Archief    ● Overzicht 1990    ● Overzicht #49


UIT: NN #49 van 25 januari 1990

MALIBONGWE DEMONSTRATIE, REAKTIE 2

Zij aan zij voor zo lang als het duurt?

Ik heb er erg veel moeite mee dat we stukken publiceren over AABN/Malibongwe waarin kritiek op hun centraal staat. De hoofdlijn is volgens mij namelijk dat zij een jaar lang keihard aan het Malibongwe project gewerkt hebben, waarvan de laatste maand in totale stress, en dat deze inzet geleid heeft tot een absoluut unieke konferentie. Een belangrijke bijdrage aan de anti-apartheidsstrijd die ook door de Zuid-Afrikaanse vrouwen zelf heel erg gewaardeerd wordt.

Onze spontaan georganiseerde demonstratie neemt in het hele gebeuren slechts een marginale plaats in en kritiek en wrijvingen die we gehad hebben zijn daarbinnen ook nog weer eens marginaal. Als er al sprake moet zijn van het uitspreken van kritiek dan zou dat toch volgens mij in eerste instantie onszelf, de radikale anti-apartheidsgroepen, moeten gelden die een jaar lang de komst van zoveel Zuid-Afrikaanse vrouwen aan hebben kunnen zien komen maar niks ondernomen hebben.

De Konferentie

Bijna drie weken konfereerden meer dan 175 Zuid-Afrikaanse vrouwen van 'binnen' (Zuid-Afrika) en van 'buiten' (de vrouwen die als balling of vertegenwoordigster in andere landen leven) met elkaar over vrouwenstrijd in Zuid-Afrika en over de positie van vrouwen in een post-apartheidsmaatschappij. Vertegenwoordigd waren o.a. de vrouwen uit de Nationale Uitvoerende raad van het ANC, ANC vertegenwoordigsters uit de VS, Japan, Noorwegen, Madagaskar, Duitsland en de frontlijnstaten.

Van 'binnen' Zuid-Afrika waren vrouwenorganisaties uit alle regio's aanwezig inclusief vertegenwoordigsters van de plattelandsgebieden en de bantustans. Verder vrouwen van politieke organisaties, instellingen, vakbonden, kerken e.a. Veel vrouwen zagen elkaar voor het eerst in vele jaren weer terug wat de konferentie natuurlijk nog extra bijzonder maakte.

De voorbereidingen van de konferentie hebben meer dan een jaar geduurd waarbij o.a. de financiering nogal wat hoofdbrekens gekost heeft (per vrouw reis- en verblijfkosten ongeveer 4.000 gulden, totale begroting ongeveer 1.900.000). Voorbereidende besprekingen vonden o.a. plaats op het ANC-hoofdkantoor in Lusaka. De konferentie viel uiteen in een besloten/geheim Zuid-Afrikaans gedeelte en een min of meer open Nederlands gedeelte. Dienovereenkomstig was er ook sprake van een dubbele organisatie: de Zuid-Afrikaanse tak van Malibongwe voor het Zuid-Afrikaanse deel en de Nederlandse tak van Malibongwe voor het Nederlandse deel (en voor de infrastructuur van het Zuid-Afrikaanse deel).

De Zuid-Afrikaanse demokratie werd met name losgelaten op eigen kwesties. In zake Nederlandse kwesties (het programma wat de AABN aanbood) was er sprake van enkele vrouwen met een 'mandaat'. Dwz. als zij akkoord gingen met de Nederlandse voorstellen dan werd er onder de ZA vrouwen niet meer over gediskussieerd. In politieke kwesties varen de mandaatvrouwen natuurlijk een beetje blind op de Nederlandse organisatoren omdat deze in het hele Malibongwe-project hun bondgenoten zijn. Daarnaast spelen er rond de konferentie specifieke organisatorische problemen zoals de bewaking van enkele verzetsvrouwen en de beveiliging van de besloten programma onderdelen. Het aktiecentrum zelf, tot slot, leek af en toe meer op een dolgedraaid reisburo.

Zoals gezegd was het Zuid-Afrikaanse deel van de konferentie besloten. Er valt dus niet zoveel over te zeggen. Er werd in verschillende werkgroepen en rondes gekonfereerd. Met betrekking tot de stand van zaken op diverse gebieden werden konstateringen geformuleerd, aanbevelingen gedaan en konklusies getrokken die al dan niet in resoluties gegoten werden die uiteindelijk aangenomen of afgewezen werden. Besloten is in ieder geval om te komen tot een nationale overkoepelende vrouwenorganisatie maar over hoe dit organisatorisch haar beslag moet krijgen was men het nog niet eens geworden. Deze konstateringen en resoluties zijn gepubliceerd maar het is ongetwijfeld het minst spannende gedeelte.

De eerste week van de konferentie bestond vooral uit het 'open' Nederlandse programma. Naast een aantal panelachtige bijeenkomsten (vrouwen bij de politie, vrouwen in de media, vrouwen in andere bevrijdingsbewegingen) werd de week vooral gedomineerd door het uitwaaieren van de vrouwen over het land waarbij bezoeken gebracht werden aan een zeer uiteenlopende reeks plaatsen, instituties en organisaties.

Daarbij deden zich natuurlijk waanzinnige situaties voor. Vrouwen die nog nooit buiten Zuid-Afrika waren geweest en die in Heerenveen ineens met alle eer ontvangen worden door een blanke met een ketting om. Wethouders die geen Engels spreken (in Rotterdam!), volgepakte zalen bij officiële ontvangsten in gemeentehuizen, werkbezoeken aan plaatselijke vrouwenprojecten. Daarbij werd aan beide kanten veel geleerd maar vooral ook werd op een hele intieme manier een bijzonderde band gesmeed.

Bezoeken werden bijv. gebracht aan de vrouwen van school voor volwassenen educatie in Vlissingen, de vrouwelijke arbeidsters op de Hoogovens in Ijmuiden, de vrouwengroep van een sociaal-cultureel centrum in Rheden, de landbouwuniversiteit in Wageningen, de onderwijsvakbond ABOP, het Nederlands juridisch vrouwencentrum, het ILIS (internationaal lesbisch informatie centrum), een thuiswerkstersproject van de vrouwenbond FNV, vrouwendrukkerij Virginia. Er zijn nog veel meer plaatsen en plekken die aangedaan zijn, hopelijk schrijven AABN/Malibongwe daarvan nog eens een goed verslag met leuke verhalen.

AABN cultuur

Aangezien de AABN de Nederlandse tak van Malibongwe vormde, vertoont het programma wat 'Nederland' aangeboden heeft aan 'Zuid-Afrika' nogal wat tekenen van de AABN cultuur. De AABN probeert solidariteit vooral in te vullen met tweede of derde spoorprojecten; grote geldinzamelingsacties (zoals nu bijvoorbeeld voor Radio Freedom), projecten zoals CASA (culture in another South-Africa) waarop Zuid-Afrikaanse kunstenaars elkaar in Nederland kunnen ontmoeten, besloten bijeenkomsten voor ZA journalisten etc. Malibongwe past in die rij. De eis voor sankties, hef eerste spoor, wordt daarbij niet gehoord.

Dat de eis voor sankties niet aan de Malibongwe konferentie gekoppeld is hangt ook samen met het zoeken naar breedheid van de AABN. Specifieke doelgroepen in Nederland worden vaak bij evenzo specifieke projecten betrokken (kunstenaars, theaterwereld, journalisten, vrouwenorganisaties, bepaalde vakbonden). Deze breedheid verenigd zich niet altijd met de eis voor sankties. Om redenen van opportuniteit laat de AABN deze eis vaak achterwege. Deze eis wordt daarmee dus ook geen kracht bijgezet. Ook al biedt bijvoorbeeld de Malibongwe konferentie met de aanwezigheid van zoveel Zuid-Afrikaanse vrouwen daarvoor een unieke kans. Volksverzet en de straat lijken in het denken van de AABN bovendien minder relevant dan een breedheid aan maatschappelijke organisaties, zaaltjes, burgemeesters etc. Het is dan ook tekenend dat er in het kader van Malibongwe niks op straat georganiseerd is.

Dat de AABN ondanks de spektakelblokkade en het halfslachtige anti-apartheidsbeleid van de gemeente Amsterdam door wil gaan met burgemeester Van Thijn moet ze zelf weten. Het is vanuit haar politiek begrijpelijk. Dat de AABN energie stopt in 'politievrouwen tegen apartheid' respecteer ik ook. Voor mij betekent zoiets ook niet dat we geen bondgenootschappen met de AABN aan zouden kunnen gaan. Zolang ze ons op gezamenlijke momenten maar niet lastig vallen met die burgemeester of die politievrouwen. We weten dat ook van elkaar.

De AABN gaat pas de fout in, vind ik, als ze de Zuid-Afrikaanse vrouwen zomaar in kontakt brengt met de burgemeester. Omdat de positie en rol van de burgemeester in de anti-apartheidsstrijd namelijk niet onomstreden is, zou de AABN de vrouwen a) volledige informatie moeten verschaffen en b) de vrouwen zelf de politieke keuze moeten laten of ze naar een receptie wensen te gaan of niet.

Hetzelfde geldt voor de middag met de politievrouwen. Ook hun positie is niet onomstreden, zowel vanwege het optreden van de politie tegen anti-apartheidsaktivisten als vanwege de jacht op buitenlanders en het breed aanwezige racisme onder de politie. En dus had de AABN de verantwoordelijkheid om de Zuid-Afrikaanse vrouwen van te voren op de hoogte te stellen van de problemen alvorens over te gaan tot het thema 'vrouwenstrijd bij de politie'. Bovendien: het is wel leuk bedacht vrouwenstrijd bij de politie in een post-apartheid maatschappij, maar ik vind het ongevoelig om daar met Zuid-Afrikaanse vrouwen een goed gesprek over te beginnen. Je moet toch weten hoeveel je daarmee los kan maken en hoeveel pijn je mensen daar mee kan doen.

De organisatoren waren dan ook totaal verrast toen de mooie idylle van 'politievrouwen tegen apartheid' zowel vanaf de Zuid-Afrikaanse straat als vanaf de Nederlandse straat aan diggelen geholpen werd. Daarbij was met name de aanklacht van sommige Zuid-Afrikaanse vrouwen niet van lucht. Des te schrijnender was het dat de organisatie niet met deze konfrontatie om wist te gaan en de impliciete kritiek buiten zichzelf probeerde te houden. Er moet toch iemand de schuld hebben en aangezien men moeilijk de Zuid-Afrikaanse vrouwen 'herrieschoppers' kon noemen zei men dat maar van de mensen die een pamflet uitgedeeld hadden. Een buitengewoon zwakke reaktie.

Het zou goed geweest zijn als op de Korte Leidsedwarsstraat waar alle vrouwen verbleven ook een keer video's vertoont waren over bijvoorbeeld de strijd van vrouwen in Palestina of over de Shellblokkade. Nu moest dit buiten het officiële programma om gebeuren in het huiskamercirquit van Amsterdamse kraakpanden. Tientallen Zuid-Afrikaanse vrouwen hebben dit soort dingen hartstikke belangrijk gevonden.

Opmerkelijk vond ik dat op de middag over vrouwenstrijd in andere landen geen vrouwen uit Palestina en bijvoorbeeld El Salvador en Nicaraqua aanwezig waren. Er zijn bovendien betere Philippijnse vrouwen in Nederland. Hieruit blijkt een gedeeltelijke geïsoleerdheid van de AABN/Malibongwe organisatie van het thema internationale vrouwenstrijd. De middag in de Melkweg had strijdbaarder kunnen zijn en dan hadden de Zuid-Afrikaanse vrouwen er ook meer aan gehad.

Het is jammer dat niet andere anti-apartheidsgroepen in Nederland van tevoren benaderd zijn om iets als bijdrage aan de konferentie te organiseren. Hierdoor zouden vrouwen ook sneller meer inzicht gekregen hebben in de Nederlandse anti-apartheidsstrijd. Vrouwen kregen nu teveel de indruk dat Nederland een anti-apartheidsland was. We waren verbaasd om te merken dat vrouwen na twee weken nog niet wisten dat Nederland verdiende aan de boycotmaatregelen van andere landen. Andere anti-apartheidsgroepen erbij betrekken betekent bovendien een versterking van de strijd hier. We zijn er nu ook wel sterker van geworden, maar het koste meer moeite. Voor de vrouwen was dat ook niet altijd helder.

Openheid kan op vele manieren tot uitdrukking komen. Ik heb begrepen dat het KZA pas twee dagen voor de openingsavond van Malibongwe een uitnodiging daarvoor heeft ontvangen. Zonder onszelf in het borrelcirquit te willen dringen denk ik dat het politiek wel goed geweest was als ook het Suza wat uitnodigingen gekregen had voor de openingsavond. We hadden die zelf dan wel weer door kunnen geven aan ook een aantal andere buitenparlementaire anti-apartheidsaktivisten. Hiermee breng je tot uitdrukking dat je elkaar respecteert en dat we als antiapartheidsgroepen met elkaar sterker moeten worden. (Ook bij het KZA mis ik een dergelijke houding wel eens. Zij hebben het na de blokkade nog een keer gepresteerd om een ontmoeting tussen arbeiders van CWIU (die over Shell gaan in ZA) en Suza te voorkomen.)

Demonstratie

Het leek ons goed om iets op straat te organiseren wat in het teken zou staan van sancties. Deelname van Zuid-Afrikaanse vrouwen leek essentieel. Je doet iets voor hun, samen met hun, op straat. Vanaf de eerste minuut stond vast dat zo'n plan niet tegenover de Malibongwe konferentie zou mogen staan als een vorm van expliciete kritiek. Zuid-Afrikaanse vrouwen zouden dan in een positie gemanoeuvreerd worden waarin ze een keuze moeten maken tussen verschillende Nederlandse groepen.

In de eerste plaats weet iedereen van eigen ervaringen in het buitenland dat er niks vervelender is dan dat. In de tweede plaats zouden ze allemaal terecht uit loyaliteit voor Malibongwe kiezen. In de derde plaats vonden we Malibongwe zelf een goed project waarin we geen verstoringen aan wilden brengen. Dit betekende bijna automatisch dat er alleen iets kon als AABN/Malibongwe er zelf voor op zouden roepen en wij het dus ook (formeel) samen met hun zouden organiseren. Ook al zouden wijzelf vrijwel al het werk moeten verzetten. (Van hun zouden we dat immers met het beste fatsoen niet kunnen verwachten).

Een goeie demonstratie was eigenlijk het enige wat ons binnen al die voorwaarden reëel haalbaar leek. We bevonden ons bepaald niet in een situatie waarin wij de voorwaarden konden dicteren. Radikaliteit zou er volgens ons dan ook vooral uit bestaan dat 1) er überhaupt iets op straat gebeurde en de strijd voor sancties versterkt werd, 2) de breedheid en sfeer op straat zou uniek kunnen zijn en 3) de Zuid-Afrikaanse vrouwen zouden zich er enorm door gesteund voelen. Onzeker of het mogelijk zou zijn om zo'n demonstratie in zeven dagen te organiseren hebben we ervoor gekozen om het te proberen. Ik zal hier niet opschrijven hoe hard we gewerkt hebben. Het was in ieder geval erg leuk.

Daarbinnen waren natuurlijk ook wrijvingen met de AABN/Malibongwe top. Programma onderdelen pasten moeilijk in elkaar. Van zes tot zeven zou er een receptie zijn bij de burgemeester. Van zeven tot negen demo op straat. Terwijl om half negen formeel het programma in Paradiso zou beginnen. In de tussentijd moest er ook nog gegeten worden. Zonder politieke flexibiliteit van beide kanten was het niet goed in elkaar te schuiven. Voor ons was meteen duidelijk dat slechts een deel van de vrouwen mee zou kunnen doen aan de demo zelf en dat we het grootste deel zouden ontvangen op het stuk straat voor Paradiso.

De Nederlandse AABN/Malibongwe top had het met die flexibiliteit een stuk moeilijker. Zij heeft veel te lang geprobeerd alle vrouwen naar Van Thijn te krijgen. Een verdeling van de vrouwen over de demo en Van Thijn zag ze als 'versnippering'. Daarmee impliciet aangevend wie en wat er politiek belangrijker is. Na de rel rond de politievrouwen die tot een stortvloed aan informatie geleid had - ook over de burgemeester - en nu er óók nog een alternatief was begon men zich kennelijk wel erg veel zorgen te maken over de receptie.

Dat leidde tot een oneerlijke houding waarin ZA-vrouwen eigenlijk steeds meer verplicht werden om naar Van Thijn te gaan en er geen informatie verspreid mocht worden over de demonstratie die eigen keuzes open liet voor de Zuid-Afrikaanse vrouwen. We beoordeelden onze eigen positie als te marginaal en de Malibongwe konferentie als te belangrijk om er een knallende ruzie over te beginnen. Ik heb nog het naarst gevonden dat we in feite gedwongen waren om ons bij het spel neer te leggen en de meeste vrouwen zelf er buiten te laten.

Maar ondertussen was er al zoveel enthousiasme voor de demo dat vrouwen er zelf over begonnen. Na protesten 'mocht' er dan uiteindelijk een delegatie naar de demonstratie. In hun defensieve spel gingen óf de Zuid-Afrikaanse óf de Nederlandse Malibongwe-top uiteindelijk zover dat ze een lijst voor lazen van tien mensen die dan naar de demonstratie moesten. Wie deze lijst gemaakt had wilden ze niet zeggen. De vrouwen waren woest. Een aantal zijn gewoon toch gegaan. Een hoop irritatie had voorkomen kunnen worden, ook in Zuid-Afrikaanse kringen, als de AABN een politiek opener houding aangenomen zou hebben in deze receptiekwestie. Deelname van ZA-vrouwen aan de demonstratie was essentieel dat moet men toch achteraf ook toegeven.

Dat wil heus niet zeggen dat er niemand meer naar de burgemeester zou gaan. Veel vrouwen vonden een bezoek aan de burgemeester immers ook diplomatiek belangrijk of ze vonden het gewoon een hele eer. Dezelfde soort kritiek geldt voor het einde van de demo. Vrouwen werden veel te snel Paradiso binnen getrokken. Ook op dat punt was het niet nodig zo strak aan de eigen schema's vast te houden ten koste van de aktie en de mensen op straat.

Op één Lijn?

Sommige buitenparlementaire aktivisten waren verbaasd dat het Suza nu op één lijn iets organiseerde met de AABN en begrepen daar het goeie of radikale niet meer van. Achteraf (natuurlijk, want het ging allemaal erg snel) werd gesteld dat het beter zou zijn als de oproep alleen door SUZA ondertekend was met in de inleiding van de oproep een opmerking over de steun van AABN/KZA/Malibongwe voor het idee. Het idee daarachter is dat het politiek belangrijk is om duidelijk te blijven maken dat het buitenparlementaire groepen zijn die dit soort initiatieven nemen en niet de AABN of KZA.

Ik vind dit, eveneens achteraf, wel een terechte kritiek zonder dat ik meteen durf te zeggen dat het anders gekund had. Ik hoop dat mensen na het bovenstaande ook beter begrijpen wat de grenzen waren waar binnen we gewerkt hebben. De meeste overtuigingskracht m.b.t. het radikale zal misschien van de demo zelf uitgegaan zijn. Een bijkomend effekt van de demo en van de kontakten is dat het er ook toe zal leiden dat Shell in Zuid-Afrika meer een item wordt.

Sommige mensen vinden zichzelf al radikaal als ze in de kroeg op de AABN kunnen kankeren. De domste radikale kritiek die ik op het demonstratie-initiatief gehoord heb is dat "Suza op het laatste moment ook nog iets moet doen". Alhoewel: ik weet eigenlijk niet of dat het domste was. Ik neem in ieder geval de AABN, met alle kritiek die ik er soms op heb, serieuzer dan mensen die alleen op anderen kankeren maar zelf geen poot verzetten in de anti-apartheidsstrijd. Deze mensen wil ik niet eens bekritiseren.

Gelukkig zijn we zelf steeds meer in staat om naast radikale akties ook 'brede' akties te organiseren. De demonstratie was daarvan een goed voorbeeld. Anti-imps, radikale anti-apartheidsclubjes, AABN, KZA, ontzettend veel vrouwen (veel potten), oudere mensen, de Voedingsbond, de vervoersbond, studenten, tot en met een klas scholieren stonden binnen een week samen op straat. We zijn dus ook meer dan vroeger in staat om zoiets snel te organiseren. Voor een deel is dat nog het resultaat van de spektakelblokkade, toen koste het ons meer dan twee maanden voordat KZA en AABN echt mee wilden doen. Nu hadden we binnen een dag alle groepen op één lijn.

Zulke kontakten vereisen echter ook het zorgvuldig om blijven gaan met elkaar. Niet alleen tijdens de akties maar ook achteraf. Een strategie van machtsvorming die er op gebaseerd is dat je soms brede bondgenootschappen aangaat brengt verplichtingen met zich mee. Wat de voorwaarden voor een bondgenootschap zijn kan je bovendien niet altijd zelf dicteren.

Natuurlijk KZA en AABN zouden meer respect voor buitenparlementaire groepen op kunnen brengen. Er zijn een hele serie groepen waarmee ze soms samen op straat meer macht kunnen ontwikkelen en die best te verleiden zijn tot vreedzame akties. Suza is daarvoor een aanspreekpunt. De demonstratie heeft de potentiële organisatiekracht van buitenparlementaire groepen opnieuw bevestigd. Als dat leidt tot een beetje meer respect naar ons toe dan is dat een sukses op zich. Dat respect moet dan echter ook van onze kant komen.

Joost

 

 

.Terug naar boven