Ravage   ● Archief    ● Overzicht 1989    ● Overzicht #47


UIT: NN #47 van 21 december 1989

ZUID-AFRIKA: HET LUCHTVAARTVERDRAG

Al jaren wordt door anti-apartheidsgroepen aangedrongen op een verbreking van het luchtvaartverdrag met Zuid-Afrika als één van de mogelijke sanctiemaatregelen tegen het apartheidsregime. Een luchtvaartverdrag wordt afgesloten tussen regeringen. In dit geval is tussen Nederland en Zuid-Afrika bepaald dat de KLM twee keer per week op Johannesburg mag vliegen en de SAL twee keer per week op Amsterdam. De regeringen van Australië, Nieuw Zeeland, de Verenigde Staten, Denemarken en de Scandinavische landen (Noorwegen, Zweden, Finland, IJsland) hebben de stap van verbreking van het luchtvaartverdrag al gezet. Deze sanktie wordt door velen (ook door veel 'gematigde' mensen die sceptisch staan tegenover sankties in het algemeen) gezien als een doeltreffend middel.


Waarom?

Het is een maatregel die vooral de blanken raakt. De zwarte bevolking heeft er relatief weinig van te lijden. Zij zijn het niet die vliegen. De blanke gemeenschap moet nu een flink aantal gevallen via omwegen naar het buitenland. Bijvoorbeeld via Europa naar de VS, via Singapore naar Australië of men moet via de naburige frontlijnstaten reizen.

In alle gevallen is het tijdrovend en omslachtig, het drukt de blanke gemeenschap dus met de neus op de gevolgen van apartheid. Na de sport en de kulturele boycot is het ook bij uitstek een maatregel die het psychologische Isolement vergroot. Het luchtverkeer is immers het symbool bij uitstek van de moderne, bruisende en snelle wereld.

Het isolement en het gedwongen reizen via de frontlijnstaten is voor de blanken nog op een andere manier een grote psychologische slag. Het is een konfrontatie met, en een afhankelijkheid van een gemeenschap die men het liefst als 'barbaars' wil blijven zien. Tegelijkertijd is reizen via Lusaka naar de VS wel veel sneller dan via Europa.

Het is een ekonomische maatregel. Voor de moderne ekonomie zijn snelle internationale luchtverbindingen noodzakelijk. Bovendien gaat een aanzienlijk deel van het internationale vrachtvervoer door de lucht. Zeker in het geval van Zuid-Afrika wat over relatief weinig landverbindingen beschikt.

De maatregel treft ook de Zuid-Afrikaanse luchtvaartmaatschappij, de SAL, in de portemonnee. Zo verloor de SAL door de luchtvaartboycot meer dan 60.000 klanten per jaar naar Australië, en 90.000 klanten naar de VS. In het geval van de VS alleen al gaat het om een jaarlijkse inkomstenderving van 139 miljoen Rand.

De sankties hebben ook bijna geen werkgelegenheidseffecten. Vaak is 'werkloosheid' die het gevolg zou zijn van sankties een argument in het debat wat door veel critici gebruikt wordt. Het zwarte verzet keert zich tegen het gebruik van dit soort argumenten. Ze blijft ook nu nog oproepen voor het gebruik van ekonomische sankties. Ontslagen in Nederland zouden er ook niet hoeven te vallen. Het aantal banen bij de KLM groeit per jaar met honderden. Bovendien kan men de luchtlijnen verleggen naar de frontlijnstaten.

Een verbreking van het luchtvaartverdrag betekent dat meer reizigers en goederen van en naar Zuid-Afrika via de frontlijnstaten gaan. Dit is een versterking van de ekonomische positie van die staten t.o.v. Zuid-Afrika. De frontlijnstaten hebben zeer onder de Zuid-Afrikaanse agressie en destabilisatie te lijden.

Met de verschuiving van het luchtvaartverkeer naar de frontlijnstaten kan iets van deze schade goed gemaakt worden. Een sterkere economische positie betekent ook een sterkere politiek positie en een grotere kans op vrede in de regio. De vliegvelden van de frontlijnstaten zijn heel geschikt om die van Zuid-Afrika te vervangen.

Hun positie in het internationale en regionale luchtverkeer is de laatste jaren enorm gegroeid, juist door de sanctiemaatregelen die landen als de VS genomen hebben. Vluchten naar de VS gaan nu bijv. voor een deel via Botswana. Harare heeft inmiddels Johannesburg verdrongen als grootste vliegveld in de regio. Een praktisch voordeel van het luchtvaartverdrag is dat stiekeme ontduiking ervan vrijwel onmogelijk is.

Politiek debat in Nederland

In Nederland sprak bijna iedereen zich uit voor het verbreken van het luchtvaartverdrag. Niet alleen de anti-apartheidsgroepen, maar ook 27 organisaties die ontwikkelingswerkers uitsturen naar de Derde Wereld (zoals Novib, Icco, Hivos, Cebemo en SNV), en de FNV, PvdA, D'66, kerkelijke organisaties zoals de Hervormde Synode en zelfs de RK bisschoppen. Iedereen is er voor om op deze manier op Pretoria te vergroten.

Zelfs in VVD en CDA kringen zijn geen argumenten voor handhaven van het luchtvaartverdrag. Het "openhouden van de dialoog" kan tenslotte ook via de vliegvelden van de frontlijnstaten. Medewerkers van deze partijen waren dan ook niet bereid om deel te nemen aan de door de Stichting Nederlandse Vrijwilligers georganiseerd forum, omdat ze de argumenten tegen het opzeggen niet meer kan verdedigen. Het wetenschappelijk bureau van het CDA sprak zich afgelopen jaar uit voor verbreking van het luchtvaartverdrag "mits in EEG-verband". Dergelijke voorwaarden hebben tot nu toe alleen maar geleid tot uitstel van sancties.

Voor de KLM geldt: zolang er verdiend wordt, wordt er gevlogen. De KLM verdient zoals gezegd aan de boycot die door andere landen ingesteld is. De KLM plaatste advertenties in Zuid-Afrika na het instellen van de Amerikaanse boycot met de tekst: 'Wat is uw favoriete vliegveld in Amerika? Schiphol Amsterdam!' Pas toen er ophef in Nederland (en in de VS) ontstond maakte de KLM een einde aan deze advertentiecampagne.

In 1989 sprak D'66 lid Eisma in de Tweede Kamer over het KLM beleid in termen van "een beschamende vertoning". Het aantal passagiers op de lijn Amsterdam-Johannesburg is sinds de Amerikaanse boycot het eerste jaar met 8.000 gestegen, het tweede jaar met nog eens 5.000. De KLM ontkent ieder verband maar houdt geheim hoeveel passagiers er over Amsterdam doorvliegen naar de VS. Een andere reactie is dat andere vliegtuigmaatschappijen "meer profiteren" en dat de KLM eerder genoemde advertenties niet meer plaatst. Dat deze "ethiek" is afgedwongen door strijd in Nederland vertelt de KLM er niet bij.

Het is zelfs nog erger: herhaaldelijk is de KLM verwikkeld in affaires waarin een actieve steun voor het regiem blijkt die veel verder gaat dan het motto "zolang er verdiend wordt, wordt er gevlogen".

·        In 1977 circuleerde er een lijst met 40 gekleurde stewardessen die niet meer op Zuid-Afrika mochten vliegen. Na publiciteit is die lijst snel ingetrokken.

·        In 1977 zette KLM in To The Point (Zuid-Afrikaans propagandablad) een advertentie waarin ze appelleerden aan stamverwantschap: 'KLM. From the country that gave us one of the founders of Johannesburg.'

·        1979. De KLM werkte als koerier voor de Zuid-Afrikaanse geheime dienst. In 1979 bleek dat al sinds 1972 de KLM inlichtingen van medewerkers van de Zuid-Afrikaanse geheime dienst in onafhankelijke landen doorgaf aan de Zuid-Afrikaanse regering. De berichten zijn te geheim voor post of telefoon. De Suid Afrikaanse Lugvaardienst kon dit werk niet zelf doen, omdat ze dan haar landingsrechten in die landen zou verliezen. Gelukkig bood de KLM uitkomst.

·        1979. De publiciteitsafdeling van KLM verzorgde de verspreiding van To The Point en Vox Africana in Europa. Vox Africana is een blad van de Zuid-Afrikaanse regering tegen de Wereldraad van kerken. De KLM verspreidt dit blad onder predikanten in Nederland. Pas na veel ophef staakte de KLM de samenwerking met beide bladen. Problemen met het racistische karakter van de bladen had de directie niet.

·        1981. KLM drukte folders met de mogelijkheden voor Zuid-Afrikaanse teams een tournee door West-Europa te maken, waarbij de KLM de wedstrijden organiseerde. Deze folder werd verspreid onder racistische sportorganisaties in Zuid-Afrika. Niet alleen beloofde men alle publiciteit achterwege te laten, maar in de folder stonden ook een groot aantal persknipsels afgedrukt over het succesvolle doorbreken van de internationale sportboycot door Zuid-Afrikaanse teams.

·        1983. Wolkenridder, het personeelsblad van de KLM kondigde een golf- en tennistournooi in het thuisland Bophuthatswana aan, georganiseerd door KLM-medewerkers in Zuid-Afrika. Een unaniem aangenomen motie van de ondernemingsraad om het tournooi te verbieden legde de directie naast zich neer. Men was ook niet onder de indruk van protesten in de Tweede Kamer of de Verenigde Naties. Het tournooi ging door, alle deelnemers en betrokkenen kregen een spreekverbod en de IKON mocht niet filmen.

·        1985. In de folder 'Zaken doen in 70 landen' staat over Zuid-Afrika: "Een heerlijk klimaat en omgeven door blijde mensen die 'grappig' Nederlands spreken." Deze folder werd na protesten uiteindelijk ingetrokken. De handyfacts folder over Zuid-Afrika krijg je nog steeds als je over Johannesburg naar Zuid-Afrika vliegt. Hierin wordt o.a. geadviseerd te gaan kijken naar de mijnwerkers die zondags "vrolijk dansen op hun erf."

·        1986. De KLM stelt gratis tickets beschikbaar voor de winnaars van een grote miss-verkiezing. Medewerkers van een aantal Zuid-Afrikaanse reisbureaus krijgen ook gratis tickets.

·        1988. De KLM geeft het reisschema van ds. Boesak door aan de Zuid-Afrikaanse inlichtingendienst, omdat ze daar anders door Zuid-Afrikaanse wetten toch toe verplicht zouden kunnen worden. Juristen hebben niet kunnen vinden op welke wetten hier gedoeld werd.

·        In verband met een staking van het grafisch personeel in Zuid-Afrika werd de Zuid-Afrikaanse editie van het blad Time-Life in Nederland gedrukt. De KLM vervoerde de hele oplage. KLM zocht voor de Zuid-Afrikaanse versie een Europese drukker. Stakingsbrekers dus.

·        KLM geeft kortingen aan mensen die gaan emigreren naar dit land "vanzelfsprekend, het is toch een paradijs om in te wonen."

·        Er is sinds 1986 een verdrag met de Nederlandse overheid over een evacuatieplan bij een 'noodsituatie' in Zuid-Afrika. In zo'n geval is het KLM die alle Zuid-Afrikanen van Nederlandse herkomst terugvliegt naar het moederland.

Schiphol verdient aardig aan haar rol in het luchtvrachtverkeer van en naar Zuid-Afrika. Wat Rotterdam voor de Zuid-Afrikaanse kolen is, is Schiphol voor het luchtvrachtverkeer. De helft van de vervoerde luchtvracht tussen Europa en Zuid-Afrika gaat via Schiphol. Schiphol zou haar positie binnen de EEG nog graag verder zien groeien.

Eerdere acties

Het is niet voor het eerst dat er actie tegen het luchtvaartverdrag met Zuid-Afrika gevoerd wordt. In 1986 werd er gedemonstreerd voor het hoofdkantoor van de KLM in Amstelveen tijdens de jaarvergadering. Tevens kochten anti-apartheidsgroepen aandelen om zo het woord te kunnen voeren op deze vergadering. Herhaaldelijk werden ruiten ingegooid bij KLM-reisbureaus op diverse plekken in het land.

In 1986 besloten de ontwikkelingswerkers van de SNV niet meer via Johannesburg naar Zuid-Afrika te vliegen. Eind 1986 startten zij een bredere campagne voor stopzetting van het luchtvaartverdrag. In de loop van 1987 scharen steeds meer ontwikkelingsorganisaties zich achter deze actie. December 1987 werd er op 10.000 meter hoogte ineens door drie passagiers een handtekeningenactie gevoerd uit protest tegen de vluchten op Johannesburg.

In 1988 werd een gezamenlijk verzoek van de ontwikkelingsorganisaties ingediend bij de Tweede Kamer. Het CDA-kamerlid De Hoop Scheffer stelde daarop Kamervragen over de financiering over het SNV. Kennelijk mogen gesubsidieerde groepen er geen eigen mening op na houden. Of zoals het KZA het zegt: "Als het om sancties in Nederland gaat, weet het CDA van wanten."

Stewardessen tegen apartheid deelden in juni 1988 in uniform stencils uit op het Leidseplein en demonstreerden met borden door de Leidsestraat. "Verouderde uniformen", zei de KLM toen. Tijdens de blokkade van het Shell-laboratorium in april 1988 stegen dezelfde stewardessen in een hete luchtballon met een spandoek 'KLM uit Zuid-Afrika' op.

In juni 1989 halen kritische KLM-ers in hun lunchpauze handtekeningen op voor een verbreking van het luchtvaartverdrag met Zuid-Afrika. Binnen een dag wordt dit door de KLM directie verboden.  Een middeleeuws bedrijf, niet alleen in haar opvattingen over Zuid-Afrika maar ook in haar opvattingen over democratie. Desalniettemin waren er al in korte tijd 320 handtekeningen opgehaald. Laten we hopen dat de werknemers van Schiphol in 1990 tenminste één keer een vliegtuig van Amsterdam naar Johannesburg besmet verklaren.

 

VLUCHTELINGENGEVANGENIS SCHIPHOL-OOST

Schiphol-Oost is in 1986 geopend voor opvang van vluchtelingen, als alternatief voor het verblijf van vluchtelingen tussen de bankjes in de transithal, wat "onmenselijk" werd geacht. Schiphol-Oost zou menselijker opvang moeten bieden. De realiteit is echter dat de vluchtelingen in Schiphol-Oost gedetineerd zitten, in afwachting van de beschikking over hun asielverzoek.

Zij mogen Nederland niet in, in tegenstelling tot andere vluchtelingen die in een van de opvangcentra in Nederland hun asielprocedure mogen afwachten. Op Schiphol-Oost komt de asielzoeker terecht waarvan het Ministerie van Justitie bij voorbaat zegt dat niets erop duidt dat zij echt vluchteling zijn, maar dat ze "een duidelijk ongegrond asielverzoek hebben ingediend."

Door vluchtelingen in Schiphol-Oost op te sluiten kriminaliseert de Nederlandse staat hen. Er wordt hen nauwelijks kansen geboden om een volledige asielprocedure af te wachten, vaak worden ze voor de beschikking over hun asielverzoek al het land uitgezet. Hun vrijheid wordt hen ontnomen, terwijl de staat redeneert dat de asielzoeker 'vrij' is omdat hij/zij vrijwillig Nederland kan verlaten. Dit eenrichtingsverkeer heeftweinig met vrijheid te maken. Het is duidelijk dat de Nederlandse regering, samen met haar Europese kollega's er alles aan doet om asielzoekers te weren.

In de vluchtelingengevangenis die Schiphol-Oost is, zijn de leefomstandigheden bizar en onmenselijk:

* Het kontakt met de buitenwereld is afgesneden, dat bemoeilijkt het asielverzoek van de opgesloten vluchtelingen.
* Als de (marechausse) bewaking tijd heeft worden de vluchtelingen gelucht of kan er gesport worden, dat gebeurd gemiddeld een keer per week.
* De asielzoekers zitten met acht personen op een kamer.
* Er zijn nauwelijks tolken, juridische bijstand, medische zorg en geestelijke bijstand.
* De akkomodatie is slecht.
* Er is geen maximum termijn aan de vrijheidsberoving gesteld.

Er zijn al vele hongerstakingen tegen deze detentie gehouden.

Ook al is er nu een ietwat kritische ontwikkeling te bespeuren rondom Schiphol-Oost -zo gaat de staat de vluchtelingengevangenis verbouwen en zijn alle vluchtelingen van Schiphol-Oost gisteren tijdelijk naar opvangcentra in het land overgebracht- het blijft absoluut verwerpelijk vluchtelingen van hun 'vrijheid' (die al zo relatief is) te beroven. Ze te detineren alvorens ze te deporteren.

Aan de deportatie van vluchtelingen wordt door de luchtvaartmaatschappijen gretig meegewerkt. Zo ook door de KLM. Volgens de Vreemdelingenwet zijn ze verplicht mee te werken aan het kontroleren en uitzetten van vluchtelingen. Aan vervoersmaatschap. pijen wordt tevens een flat gegeven om mensen zonder geldige reisdokumenten te weigeren of ze direkt retour op het vliegtuig te zetten.

Vluchtelingen hebben een visum nodig om Nederland in te kunnen. Bovendien geldt een transitvisumverplichting, vluchtelingen die via Nederland naar een derde land willen reizen om daar asiel aan te vragen, kunnen dat alleen doen met een transit ( = doorreis-) visum. Omdat vluchtelingen vaak geen geldige reis papieren hebben, kunnen zij een dergelijk visum niet krijgen en mogen dan niet doorreizen. Vaak worden ze gedetineerd in het doorreisland.

Vervoersmaatschappijen zijn verplicht passagiers tot het uiterste te kontroleren op reisdokumenten. Luchtvaartmaatschappijen zijn in West-Europa zelf financieel aansprakelijk voor de kosten van passagiers die worden verwijderd. Aangezien Schiphol de poort van Europa is, is er ook daar een streng toezicht op eventuele binnenkomst van illegalen.

Op Europees nivo moet het akkoord van Schengen de garantie bieden voor een hermetische afsluiting van de buitengrenzen voor asielzoekers en een verscherpte kontrole op asielzoekers en buitenlanders in de deelnemende landen. Het zijn maatregelen die (ook nu al) racistisch uitwerken. Luchtvaartmaatschappijen als de KLM worden gesanktioneerd als zij hun verplichtingen niet nakomen. Maar de ervaringen uit het verleden hebben geleerd dat de KLM er absoluut geen moeite mee heeft om mee te werken aan het uitzetten van vluchtelingen.

 

 

.Terug naar boven