● Ravage   ● Archief    ● Overzicht 1989    ● Overzicht #43

UIT: NN #43 van 2 november 1989

PERESTROIKA: EEN ALTERNATIEF?

Airplan is een Oost/West projekt van WISE (World Information Service on Energy) en Friends of the Earth International een overkoepelend orgaan voor NGO's (non-governmental organisations) die zich met het milieu bezig houden. Het doel van Airplan is om kontakten te leggen tussen verschillende milieugroepen in West- en Oost-Europese landen evenals in de Sovjet-Unie. Vanuit die kontakten nemen ze initiatieven om gezamenlijk tot aktie te komen tegen de internationale milieuvervuiling. In Lanzhot in Tsjecho-Slowakije vond begin oktober de tweede bijeenkomst plaats van Airplan. Dit keer was het hoofdonderwerp ENERGIE. Er waren deelnemers uit verschillende landen gekomen: Engeland, West-Duitsland, Noorwegen, Letland, Oostenrijk,  Zweden, Tsjecho-Slowakije en Nederland.

WISE belde de ST. Landelijk Anti Kernenergie Archief (LAKA) met de vraag of wij geen interesse hadden voor de konferentie. We moesten snel beslissen. Daar het dit keer over energiescenario's in het algemeen en kernenergie in het bijzonder ging, was de beslissing snel genomen. Hier moesten we bij zijn!

Het was jammer dat de uitgenodigde Oost-Duitsers en de Polen niet aanwezig konden zijn. De eersten omdat een week voor de konferentie de grenzen gesloten werden en de laatsten hadden geen tijd genoeg om een visum te regelen. Het uiteindelijke doel van deze konferenties is om te komen tot een aantal aktiviteiten, zoals het uitwisselen van mensen van NGO's, het opzetten van een computernetwerk, het uitgeven van een infobrief, het geven van workshops en het opzetten van een alternatief en milieuvriendelijk reisbureau.

De reis- of hoe zes Nederlanders naar een heus kongres gingen

We zijn met ons zessen vertrokken vanuit Wageningen in een luxueus huurbusje. Tegen middernacht arriveren we bij het IJzeren Gordijn dat achteraf meer op een vitrage lijkt. Een uur en een stuk of zes keer heen en weer geschuiffel met paspoorten en visa later, kunnen we door. Het blijft spannend om midden in de nacht een volslagen onbekend land binnen te gaan. Alles wordt interessant.

Na een tijdje zien we in de verte de lichten van Praag. Meer dan die lichten van de hoofdstad zullen we voorlopig niet zien. Lanzhot is een piepklein dorp ten noorden van Bratislava, de hoofdstad van Slowakije. Het is 4 uur in de morgen wanneer we, dankzij een nauwkeurig gevolgde routebeschrijving, al hobbelend over opengebroken wegen en langs afzettingen, aankomen bij het 'clubhuis' van Brontosaurus. Een milieuorganisatie binnen de socialistiese jeugdorganisatie SSM die ons heeft uitgenodigd. Onze slaaphut ligt aan de rand van de bossen (de Oostenrijkse grens is slechts enkele kilometers verwijderd). We worden om 8 uur (!) gewekt voor het ontbijt.

Bratislava

Bratislava, de hoofdstad van Slowakije wordt een nucleaire proefreactor gebouwd. wettelijk moet er bij elke bouwplaats een bord komen te staan met erop vermeld wat er wordt gebouwd en door wie. In dit geval is dit achterwege gelaten. Er vond op 11 oktober een demonstratie plaats tegen de reactor. Een veertigtal demonstranten had ballonnen bij zich met antinucleaire teksten.

Een niet erg indrukwekkend aantal, dachten wij aanvankelijk. Maar deze demo was niet van tevoren aangekondigd en er waren geen 'officials' uitgenodigd. Wanneer je daarbij in ogenschouw neemt dat een geslaagde demonstratie in Tsjecho-Slowakije tegen kernenergie een demonstratie is waar ± 100 demonstranten komen, dan is onze eerste indruk onterecht. De demonstranten plakten stickers en posters en er ging een petitie rond die ook ondertekend werd door twee bouwvakkers van de reactor. Na een uur beëindigden de demonstranten de demonstratie.

Het gesprek- of hoe de Tsjechen schizofreen worden en de perestroika niet altijd even positief uit de bus komt...

Juro is 23 jaar en studeert aan de Techniese Universiteit in Bratislava. We willen met hem kletsen over de mogelijkheden die er in Tsjecho-Slowakije zijn om aktie te voeren. Waar liggen de verschillen met een landje als Nederland? Waar liggen hun grenzen en hoe gaan ze om met de sterk aanwezige staatskontrole?

Milan, een man van middelbare leeftijd, is hoofd voorlichting van een onderzoeksinstituut voor Staatsbossen. Hij komt erbij zitten en neemt deel aan het gesprek. Om ons heen luistert een aantal Tsjechen zonder zich in het gesprek te mengen.

Het is duidelijk dat we typies westerse vragen stellen. We gaan uit van onze eigen denk- en werkwijze en van onze zeer geringe kennis van een Oostblokmaatschappij. Het valt niet mee om daar doorheen te breken. Dit beseffen we wanneer we praten over demonstraties, de manier waarop ze georganiseerd zijn, hoe ze verlopen en welke mensen er aan mee doen. Maar het machteloze gevoel van non-kommunikatie maakt langzaam maar zeker plaats voor een gevoel van 'op de juiste golflengte te zitten.'

In Bratislava, met een half miljoen inwoners, bestaat een officiële milieuorganisatie, de Slowaakse Bond van Natuur- en Landschapsbeschermers. Ze heeft 1600 leden en een eigen blad. Elke organisatie is verplicht deel uit te maken van het Nationaal Front. Dit is geen ultrarechtse partij, wat je in eerste instantie zou denken. Het Nationaal Front dat volledig gekontroleerd wordt door de kommunistiese partij, beslist o.a. elke keer of het blad van de Bond uit gaat komen, of de inhoud ervan toelaatbaar is of dat het gecensureerd of zelfs verboden moet worden. We komen niet echt veel verder wanneer we vragen hoe zo'n Nationaal Front nu precies werkt.

Juro: "Ach, het systeem is te stom om je erin te verdiepen." En daar kunnen we het voorlopig mee doen. Het is verboden om buiten je officiële blad informatie te verspreiden. Wat de bond betreft gebeurt dit toch dankzij een aantal journalisten, lid van de Bond die proberen om in hun krant diskussies aan te zwengelen of roepen op om deel te nemen aan bepaalde bijeenkomsten.

Enige tijd geleden heeft de Bond een 'intern' rapport uitgebracht, genaamd Bratislava/Nahlas (= Bratislava/hardop). Juro: "Dit rapport, dat een overzicht geeft van milieuproblemen, de gevolgen voor de toekomst en mogelijke oplossingen, mocht niet openbaar verspreid worden.

Milan: "Er is geprobeerd een tweede rapport uit te brengen waarvan de drukkosten al betaald waren. Maar het werd de drukker verboden om te drukken. Er is zelfs een officiële kampagne geweest tegen de uitgave van het rapport. Dat houdt in dat medewerkers van het rapport telefonies werden bedreigd en gepest, promoties mis liepen en een aantal mensen raakten hun paspoort kwijt."

Radikaliteit

Wij zeggen dat het uitgeven van een blad onder zulke omstandigheden in Nederland, een radikale aktievorm te noemen is. Maar Juro en Milan zijn het daar niet mee eens. Dat is niet het juiste woord, het is een positieve aktie waarvan de vorm niet radikaal is maar de gedachten wel.

Milan: "We zoeken naar de grens van mogelijkheden om de dingen te veranderen en dat is niet zichtbaar radikaal. Je moet het zien als een cirkel die ons omsluit. Wij proberen de buitenrand van die cirkel wijder te maken, op te rekken. Misschien stappen we soms net over de rand heen en dan moeten we wachten op de gevolgen. Die kunnen dan ook positief zijn. Er verandert veel. De perestroika is hier te merken net zoals in andere landen."

Juro: "Wij zijn geen dissidenten, die zijn er wel maar niet direkt op het milieugebied. Daar houden wij ons in de eerste plaats mee bezig. Hoewel.. het politieke systeem is niet los te zien van de milieuproblematiek. Wij houden van ons land, ook al zijn er ontzettend veel problemen zoals de enorme vervuiling en bijvoorbeeld de slechte schoolopleiding. Het is voor kinderen heel moeilijk om hier op te groeien. Veel dingen die thuis worden gedaan mag je op school niet vertellen. Bijvoorbeeld het naar de kerk gaan. Dat is voor een kind heel verwarrend. Je wordt heen en weer geslingerd tussen je gevoel voor je land, daar waar je wortels liggen, en het bestaande politieke systeem."

Milan: "Je krijgt er een gespleten persoonlijkheid van maar je wordt geestelijk wel heel sterk."

Een voor de hand liggende vraag die bij ons opkomt om het gesprek te beëindigen is wat er volgens hun in Tsjecho-Slowakije veranderd zou moeten worden. Er wordt om ons heen gelachen.

Juro: "Er moet een herziening komen van de technocratiese en burocratiese schoolopleidingen. En in het Westen denken jullie misschien allemaal dat perestroika zo fantasties is, maar dat is nog maar de vraag. De kans is erg groot dat de mensen het hier precies zo willen hebben als in het westen met de grote materiële konsumptie en de overbodige luxe. Het betekent simpelweg een vernietiging van de morele waarden. Perestroika kan een destruktie van dit land betekenen."

Milan: "Eén ding is zeker, er moet een vrij gekozen regering komen, met mensen die op een bepaalde plek komen omdat ze bekwaam zijn en dat is iets wat er nu absoluut niet is. Maar het is moeilijk om deze regering weg te krijgen... Onmogelijk."

De analyse, of hoe je als lezerster behoorlijk depressief kan worden

Wanneer hier in Nederland een bioloog vertelt over de staat waarin het milieu verkeert, dan zal de politikoloog de eventuele oorzaken en gevolgen uiteenzetten. Er ontstaan dan twee verhalen die weliswaar iets met elkaar te maken hebben maar die vaak geen samenhangend geheel vormen. Die moet je zelf zoeken. Hier in Nederland is de wetenschap vergaand gespecialiseerd en daarmee ook versnipperd.

Josef Vavrousek, wetenschappelijk medewerker, verbonden aan het Research en Development Instituut in Praag, hield in Tsjecho-Slowakije een presentatie over de problematiek van de milieuvervuiling in Tsjecho-Slowakije en het verband met de politieke en ekonomiese situatie van het land.

Hij maakte o.a. duidelijk dat een wetenschappelijke specialisatie en versnippering te maken heeft met het begrip 'vrijheid'. De vrijheid die je dankzij een bepaalde ekonomiese en politieke situatie hebt om je met een klein deelgebied bezig te houden en je niet te verdiepen in grotere verbanden. Josef Vavrousek maakte aan de hand van verhelderende schema's duidelijk hoe pijnlijk de konsekwenties kunnen zijn van een gecentraliseerde plan-ekonomie van dogmatiek, starheid, repressie en inefficiëntie.

Wij verwachtten een wetenschapper te horen die aan de hand van schema's en muurflappen ons iets op saaie wijze duidelijk wilde maken over Tsjecho-Slowakije. Maar we raakten onder de indruk van deze man die op zeer geëngageerde wijze een totaalanalyse maakte van een volslagen naar ons idee uitzichtloze situatie. In zijn woorden klonken optimisme en een melancholieke liefde voor het land. Het is bijna onmogelijk om zijn verhaal op de juiste wijze weer te geven. Het hier onderstaande verhaal is van toepassing op vele landen ware het niet dat...

Het milieu gezien op drie niveaus, of hoe wij pogen om het eerste niveau duidelijk weer te geven

De vervuiling van de lucht, het water, de grond, de vergevorderde verwoesting van de bossen, het ondraaglijke direkte leefmilieu van de mensen in met name steden en tot slot. Het op grote schaal uitsterven van plant- en diersoorten, kortom al deze ellende verstoort op ruwe wijze het ekologiese evenwicht. Dit gebeurt niet geleidelijk maar met de verwoestende kracht van een lawine.

Enkele voorbeelden van Tsjecho-Slowakije:

-         50% van het water is niet meer drinkbaar,

-         van de 110 steden zijn er slechts 36 met zuiveringsinstallaties. Praag zuivert wel maar dondert het vervuilde slib van de stad weer terug in de rivier.

-         het water wordt vervuild door de enorme bio-industrie, de landbouwchemicaliën (er zijn meer dan 2000 chemiese stoffen in het water)

-         Praag is in de winter 10 graden warmer dan de omgeving, dit komt omdat deze stad in een dal ligt, er wordt enorm veel bruinkool gestookt en met weinig wind blijft de vervuiling in de stad hangen.

-         90% van de vlinders is uitgestorven,

-         grove aantasting van de landschapsstruktuur door verdroging van de grond, het op grote schaal kappen van bossen, het verleggen of dempen van rivieren.

-         een groot deel van de bossen is verdwenen.

En temidden daarvan staan mensen die pogingen doen de schade beperkt te houden en de oorzaken van de eindeloze lawine te veranderen. De gevolgen van de milieuramp mogen bekend verondersteld worden: klimatologiese veranderingen, besmetting van de voedselketen, het zelfreinigend en herstellend vermogen van de natuur neemt af.

Maar het gaat nog een stapje verder. De gevolgen zijn uiteindelijk dat de stabiliteit van het ekologiese systeem afneemt en een totale destruktie van de natuurlijke erfenis. Kortom de toekomstige generaties kunnen het prakties wel vergeten of ze zullen moeten leren omgaan met een kunstmatige en onnatuurlijke wereld.

Deze opbeurende schets doet ons vervolgens belanden bij het 2e niveau.

Het tweede niveau, of waarom het niet zo slim is om een vuilnisbelt binnen te vallen

Mensen die onder bovengenoemde omstandigheden moeten leven, krijgen vroeg of laat te maken met de voorspelbare uitvloeiselen daarvan: lichamelijke en geestelijke stress, aantasting van het immuniteitssysteem. (dat is al merkbaar bij inwoners van steden en industriegebieden waar overdreven veel gevallen van kanker, allergieën en ademhalingsproblemen voorkomen)

De cijfers in Tsjecho-Slowakije stijgen ver uit boven die van andere landen ondanks het gebrekkige cijfermateriaal (de staat kontroleert immers alle informatie, en wetenschappelijk onderzoek is vrijwel onmogelijk.) Gebieden die sterker vervuild zijn, worden verlaten door met name de hoger opgeleiden die nu eenmaal, ondanks de socialistiese heilstaat waarin iedereen gelijk is toch wat meer gelijk zijn dan anderen en hun geluk elders gaan beproeven. De sociale struktuur en opbouw van steden raakt volkomen ontwricht. De verandering in normen en waarden als gevolg hiervan is visueel aanwezig in de vorm van verpaupering en apathie.

Vavrousek: "In een land waar persoonlijke verantwoordelijkheid niet gestimuleerd wordt, waarin letterlijk alles centraal gepland, voorgeschreven en geregeld wordt door de staat en waarin het zelfs uit den boze is om je anders dan in de bestaande partijstruktuur te organiseren gaat een ultieme vorm van onverschilligheid de boventoon voeren. Het is niet zo dat alleen de goede, veranderingsgezinde ideeën niet gehoord worden, geen énkel idee wordt aangehoord, weggehoond of beloond. Het is absoluut niet interessant wat voor ideeën mensen hebben. Er is een totaal gebrek aan stimulatie om tot initiatieven te komen. Noch op nationaal, noch op lokaal of individueel niveau."

We zijn hier wel even stil van. Het is moeilijk voor te stellen hoe dat in de praktijk werkt, wat dat voor mensen betekent. Natuurlijk is het belangrijk om je de beperkingen van het westerse systeem voor ogen te houden. In ons zogenaamde demokratiese systeem hebben talloze belangengroepen de mogelijkheid hun invloed aan te wenden maar de macht van de marktekonomie neemt uiteindelijk de beslissing. En om het wat deftiger te zeggen: in essentie is de invloed van het individu of een groep ingekapseld in een systeem van repressieve tolerantie die weliswaar minder polariserend werkt maar ook niet leidt tot strukturele veranderingen.

De essentie teruggebracht naar vier konsekwenties:

-         de bevolking als een apathies, murw gebeukte groep mensen waarvan een land voor de toekomst afhankelijk is,

-         het politieke systeem dat de geschiedenis zal ingaan als een volkomen fiasco en dus absoluut niet kan fungeren als een voorbeeld voor veranderingsgezinde mensen elders op de wereld,

-         het ekonomiese bankroet wat nog generaties lang zal doorwerken,

-         het totale gebrek aan respekt van de internationale gemeenschap en daardoor internationaal geen invloed hebben, de internationale gemeenschap is minder snel geneigd om hulp te bieden.

-           Dit laatste werd in een voor ons wat bekender perspektief gezet door een krachtige samenvatting van een toehoorder die weliswaar al zo'n 20 jaar in West-Duitsland woont maar nog op en top Amerikaan is: "Who the hell wants to invade a garbage dump?" M.a.w hulp is direkt gerelateerd aan het belang dat het westen daar eventueel zelf in ziet.

Het derde niveau, of wanneer is die ellende nu eindelijk eens afgelopen?

In een laatste schema laat Vavrousek zien hoe hij denkt dat veranderingen tot stand zullen moeten komen. Het sleutelwoord is 'feedback'. Hij bedoelt hiermee dat handelingen, ingrepen van de mens, beoordeeld moeten worden op de konsekwenties die ze hebben op langere termijn. Pas als de samenhang tussen oorzaak en gevolg erkend wordt, is er kans op verandering.

Die erkenning, dat besef, zal van bovenaf moeten komen. De noodzaak tot verandering is zo urgent dat niet gewacht kan worden op verandering van onderaf. Bij de regering moet doordringen dat er andere normen moeten gaan gelden, dat een geestelijk afgestorven bevolking op den duur funest is voor een natie, dat er snel iets moet veranderen in het denken over ekonomiese produktie, niet alleen de hier en nu verdiende harde valuta gelden maar ook de mogelijkheden die je in de toekomst nog zult hebben om die valuta te verdienen en uit te geven.

Vavrousek: "Er moet een systeem komen van meerdere politieke partijen, mensen moeten wezenlijke keuzes zelf kunnen maken. Velen kunnen niet eens meer kwaad worden, het is te stom om er over na te denken."

Langzaam sterft Tsjecho-Slowakije verder af.

Peer/Loeke

.Terug naar boven