Ravage   ● Archief    ● Overzicht 1989    ● Overzicht #34

UIT: NN #34 van 29 JUNI 1989



SHELL HET RAVIJN IN

De Spektakelblokkade bij het Shell-laboratorium in Amsterdam in april 1989 heeft laten zien dat Shell, een van de grootste ondernemingen ter wereld, in de verdediging kan worden gedwongen wanneer ze wordt aangevallen op haar imago. Dit boek, een kollage van onderzoek, reportages en beeldmateriaal, is een vervolg op de blokkadespektakel. Zo begint de tekst op de achterflap van het boek Als Het Tij Keert; Shell in Nederland; Macht en Verbeelding. Zoals vorige keer beloofd hebben we het boek dit keer helemaal gelezen, een poging tot recensie.

Laten we wel wezen: schade berokkenen aan het imago van multinational Shell is geen kattepis gebleken. Al jaren en jaren loopt er een, met ups en downs verlopende, boykotkampagne tegen het veruit grootste bedrijf van Nederland. In de jaren '70 speelde de kampagne voornamelijk rond de aanwezigheid van Shell in Rhodesië, waar het bedrijf ruimhartig steun verleende aan het minderheids-(lees: apartheids)bewind van Ian Smith.

Shell ontdook tot de laatste snik het wereldwijd aanvaarde olie-embargo dat Smith cs. aan hun broek hadden gekregen, en ging na de machtsdeling van 1979 (Robert Mugabe won de verkiezingen; Smith kwam in het parlement, in de oppositie) geruisloos over van Shell Rhodesia Ltd. in Shel Zimbabwe (óók Ltd.). En Shell steunde vervolgens even ruimhartig de bloedige onderdrukking van de ZANU-beweging van Joshua N'Komo; in de strijd tegen Smith de broeder van Mugabe, maar nu diens felle tegenstander.

Zo zie je maar weer: Shell houdt zich aan de wetten van de landen waar ze zaken doet. Nadat Shell Rhodesia zich terugtrok in de luwte van Zimbabwe werd de Zuidafrikaanse dochter speerpunt van de boykotkampagne. Hoewel het wereldwijd aanvaarde olie-embargo tegen Zuid-Afrika iets minder formeel (lees: bindend) is, wordt men in het doorgaans weinig scrupuleuze wereldje der olieboeren liever niet gezien met schenders ervan. Overigens: de Vijf Tijgers (Japan, Taiwan, Zuid-Korea, Singapore en Hong Kong) springen volop in het gat dat Shell (en bijvoorbeeld 'vrije olieboer' John Deuss) sinds enkele jaren, na zéér veel nadelige akties en publiciteit, laten liggen.

Shell zit nog steeds in Zuid-Afrika en de leveranties van olie en benzine aan politie en leger gaan door. De arbeidsomstandigheden van veruit de meeste zwarte werknemers van Shell South Africa zijn nog steeds erbarmelijk, die van de witten recht evenredig riant. De druk van de boykotkampagne heeft er tot nu toe niet toe geleid dat Shell aanstalten maakt om uit Zuid Afrika te vertrekken.

Als Het Tij Keert gaat veel verder dan de aanwezigheid van Shell in Zuid-Afrika. In een 17-tal hoofdstukken wordt het reilen en zeilen van de Koninklijke/Shell Groep, zoals het bedrijf officieel heet, in een groot aantal facetten uit de doeken gedaan. Veel van de hoofdstukken spelen zich af in Nederland: het verhaal over Slochteren, de aardgaskonsessies, de totstandkoming van de Gasunie, de olie- en gaswinning op het Nederlandse continentaal plat van de Noordzee, de dans om de gasbel van Ameland, of de keten van met zeer giftige drins vervuilde stortplaatsen langs de Hollandse IJssel (waaronder Gouderak).

Zo lezen we over de machinaties rond Slochteren: hoe Shell, sputterend en kreunend, probeerde om de omvang van de gasvondst zo klein- en de exploitatiekosten ervan zo hoog mogelijk voor te stellen. Nadat een voor Shell zeer gunstig (lees: voor de Staat zeer nadelig) exploitatiekontrakt was afgesloten, bleek het Groningse gasveld vele malen groter dan Shell aanvankelijk voorstelde.

Daarnaast had de Staat (althans de nieuw op te richten Gasunie) een afnameverplichting gekregen: al het gas dat door de exploitant van Slochteren, de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM: 50% Shell/50% Esso), aanbood diende. 'doorgezet' te worden. Vervolgens leverde de NAM zoveel gas, dat Nederland gedwongen aan het aardgas moest. Van tevoren je winst zeker stellen; mooier kan het niet.

Over de (politieke) machtsfaktor die zeer grote multinationale ondernemingen in het moederland vormen, is tot nu toe in Nederland niet zo veel gepubliceerd. Meestal gaat het over de wandaden die in verre buitenlanden gepleegd worden, en komt het moederland hooguit in het hoofdstuk 'Geschiedenis van het bedrijf' ter sprake. Dat is in dit boek precies andersom. Centraal staat het beleid zoals dat in Nederland door Shell bedacht, bepaald en wereldwijd (dus ook in Nederland) uitgevoerd wordt. Centraal staat daarbij de enorme, politieke en ekonomische macht die één der grootste bedrijven ter wereld heeft in haar kleine knusse mini-moederlandje.

Rode draad is de schijnbare alomtegenwoordigheid van Shell in Nederland, variërend van afgezwaaide hoge Shell-mieters in belangrijke lobbies, adviesorganen en regeringsfunkties tot de sponsering van het aquarium in Artis of de nagelnieuwe Rotterdamse schouwburg met Shell-foyer. Feiten en feitjes genoeg in Als Het Tij Keert: Shell en aardgas. Shell en zure regen, Shell en biotechnologie. Shell en kolen(vergassing), Shell in Peru in het oerwoud, aan de Technische Universiteit in Delft, in Pernis en op de Noordzee. Gasbellen en gifbelten, boortorens en Blij dat ik Snij.

Na 144 pagina's vlot en leesbaar geschreven, zoals dat zo mooi heet, besluit Als Het Tij Keert met de Dans rond de Wasknijperbrug: een hoofdstuk rond de Spektakelblokkade bij het Shell researchlaboratorium in Amsterdam-Noord. Een voorlopig hoogtepunt in de boykotkampagne tegen Shell, zo wordt gekonstateerd. Het imago van Shell werd schade toegebracht. Het was mogelijk gebleken een machtig bedrijf als Shell in de verdediging te dringen. Suksesvol dus. Shell is dan wel niet vertrokken uit Zuid-Afrika, maar dat vertrek is misschien wel een stapje dichterbij gebracht. Wie weet...?

En dan is het boek uit. Boordevol informatie, schitterende lay-out. Toch bekruipt me na lezing het gevoel dat er iets niet klopt, dat ik als lezer in de maling genomen ben. Hetzelfde gevoel dat ik had bij het lezen van de publikaties van aktiegroepen als Onkruit of de Wraak van jhr. mr. De Braauw.

Het bezwaar zit hem hierin dat de toegediende informatie voortdurend ingebed is in een sausje van vooronderstellingen van de auteur. Shell is altijd slecht. Shell en de regering zijn er voortdurend op uit om het volk te belazeren, te vergiftigen of een poot uit de draaien. Heel de wereld een komplot, met Shell en haar mede-multi's aan het roer. En uiteraard: als je zo'n stelling wilt bewijzen, dan liggen de aanknopingspunten bij een bedrijf als Shell voor het oprapen.

Toch is het mijns inziens niet slim om vanuit vooronderstellingen een boek over een heikel onderwerp als de perfiditeit van Vadertje Shell te schrijven. Zeker sinds de spektakelblokkade ziet heel Nederland -minus wellicht een paar duizend goed geïnformeerde aktivisten- die perfiditeit voornamelijk in de aanwezigheid van Shell in Zuid-Afrika. Andere redenen om Shell te vervloeken hebben hooguit de bewoners van Hoogvliet en Gouderak, of de buren van Billiton, Budelco of Tiofyne.

Voor de rest hélpt Shell, en als je dat imago wilt beschadigen dien je dat in elk geval serieus te nemen. Dat kun je bijvoorbeeld doen door de wandaden van Shell objektief te beoordelen, en vanuit dat kader en op basis van feiten konklusies te trekken. Lees daartoe bijvoorbeeld het verleden jaar verschenen boek van de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen. Het heet kortweg 'Shell', bestaat uit zes case-studies op verschillende gebieden en in verschillende landen, en is een stuk minder vlot geschreven dan Als Het Tij Keert. Maar het vertelde mij persoonlijk veel meer over hoe Shell 'het' nou echt doet. Wellicht juist door het in dit boek ontbreken van vooronderstellingen maakte, dat bij publikatie destijds vrij ruim de pers gehaald werd. Als Het Tij Keert haalde (tot nu toe) slechts NN. Het is maar waar je voor kiest.

Laat je door dit alles er overigens niet van weerhouden om Als Het Tij Keert aan te schaffen. Wie nu wel eens wil weten waarom Shell slecht is, moet er zeer zeker kennis van nemen. Wie als weifelend mens een gedegen verhaal wil, met feiten en bewijzen, kan beter Shell van SOMO kopen. Is wel een tientje duurder trouwens. En véél droger, technischer, en lelijker. 'T is maar waar je voor kiest...

Boekredaksie

Uitgeverij Ravijn, ISBN 90-7276806-x. f 19,50 in de betere boekhandel.

 

ZO OOK IN ZUID-AFRIKA

Niet uit een boek maar onlangs weggepropt in een dokumentaire over ekonomische sankties tegen Z-A. De voorzitter van de bond van onafhankelijke zwarte taxichauffeurs aan het woord (IKON; Kenmerk).

"Jarenlang zijn we bezig geweest om onze organisatie van de grond te krijgen; overal waar we aanklopten werden we tegengewerkt. De bedoeling was het opzetten van een fijnmazig openbaar vervoer systeem door heel Zuid-Afrika: met onafhankelijk rijdende zwarte chauffeurs in combi-busjes. De autoriteiten zagen dat helemaal niet zitten: het zou een forse konkurrentie betekenen voor South African Railways, het staatsspoorwegbedrijf.

Toen klopten de chauffeurs aan bij Shell South Africa. Het bedrijf pompt een paar miljoen Rand in het projekt en de chauffeurs krijgen via Shell lukratieve kortingen bij de aanschaf van brandstof. Met de steun van Shell is het feit beslecht; ook andere bedrijven zijn behulpzaam. De combi's komen van bedrijven als Toyota, Subaru en Hyundai, bedrijven uit de landen van de Vijf Tijgers (Japan, Taiwan, Zuid-Korea, Singapore en Hong Kong) die ook hier in het gat springen dat anderen laten liggen.

Inmiddels heeft de bond voor de chauffeurs volgens de voorzitter 300.000 leden: "Als Shell zich uit Zuid-Afrika terugtrekt zal onze organisatie in elkaar storten. De ritten zullen duurder worden. En als Toyota of Subaru zich terugtrekken nemen de witten het misschien wel over; met Mercedessen of Volkswagens. Wij kunnen die wagens niet betalen." Later bevestigt een Afrika-reiziger me dat in Zuid-Afrika nog slechts negen passagierstreinen per week rijden, omdat het land beschikt over een fijnmazig net van transport met combi's. Veel goedkoper dan de trein. Zwarte chauffeurs die eigen baas zijn, en ook toegankelijk voor witten.

De chauffeurs zijn van mening dat Shell daadwerkelijk helpt, óók in Zuid-Afrika. Natuurlijk doet Shell dat alleen omdat er geen 300.000 busjes bij haar pompen worden vol getankt als ze niet zou helpen. De chauffeurs interesseert dat echter doorgaans weinig. Wie kan me zeggen wat je met zoiets aanmoet?

 

 

 

 

.Terug naar boven