● Ravage   ● Archief    ● Overzicht 1989    ● Overzicht #31

UIT: NN #31 van 18 MEI 1989

REKONSTRUKTIE POLITIEOPTREDEN SHELLBLOKKADE

"Voor u ligt de rekonstruktie van het politieoptreden tijdens de Shell-blokkade vorige maand. We hadden van tevoren niet gedacht dat het nodig zou zijn zo'n rapport te schrijven. Net als alle deelnemers aan de blokkade zijn wij verbaasd over de grofheid van het politieoptreden." Zo begint een tientallen pagina's dik rapport van Komitee Shell uit Zuid Afrika, Klachtenburo Politieoptreden, Komitee Zuidelijk Afrika, Anti Apartheids Beweging Nederland (AABN) en FNV-Voedingsbond.

"De brede ondersteuning en de open aanpak hadden voor Ed van Thijn, burgemeester van Anti-Apartheidsstad Amsterdam, een uitdaging kunnen zijn voor het bedenken van een geheel eigen aanpak. Helaas bleek dat teveel gevraagd", schrijven de samenstellers.

Aan de hand van ruim 50 verklaringen beschrijven ze gedetailleerd het politieoptreden. Ze komen tot de konklusie dat er geen sprake is van uit de hand gelopen incidenten, van een enkel politie-mens die over de rooie ging. Uit de inleiding:

"Paarden zittende mensen indrijven, de vluchtende demonstranten vervolgens de weg versperren met traangas en daar het waterkanon achteraan sturen: blijkbaar er is van tevoren gekozen voor zeer snelle inzet van geweldsmiddelen. Nog vreemder wordt het met de plattegrond erbij. Bij de grootste charges op donderdag 20 april werden de demonstranten een onbeduidende dwarsstraat doorgejaagd, in feite werd er niets meer geblokkeerd in de Chrysantenstraat. Sterker nog: wanneer het chargeren ophoudt, is men aangeland op de Wasknijperbrug, waardoor wél een doorgaande route wordt afgesloten. In de opzet van het Komitee zouden andere bedrijven wel bereikbaar blijven. Het politieoptreden was takties niet slim en strategies gezien niet effektief, maar wel zeer provocerend."

"Geheel in dit kader paste het optreden van aanhoudingseenheden: vermomd met integraalhelmen en bivakmutsen, een dracht die onder de demonstranten zelf nauwelijks gesignaleerd werd, scheurden ze met hun bussen op groepen mensen in. Het maken van een arrestatie was herhaaldelijk de enige aanleiding voor ME om op te treden in een overigens rustige situatie. Er zijn veel meer arrestaties gezien, dan er uiteindelijk arrestanten het buro haalden. Bijna alle mensen die zo ver kwamen dat ze aan de rechter-commissaris voorgeleid werden, zijn onmiddellijk naar huis gestuurd. Het optreden van stillen onttrekt zich hiermee aan iedere kontrole.

"Over de inzet van traangas is de afgelopen jaren heel wat te doen geweest, al leek het er tijdens de Shellblokkade op dat de politie van richtlijnen of gevaren nog nooit gehoord had. Er werd niet alleen over demonstranten heen geschoten, men probeerde de effekten van het gas te verergeren door (mislukte) inzet van de waterwerper. Traangas werd horizontaal gericht afgeschoten, waardoor meerdere mensen in het gezicht gewond raakten. Over lage bebouwing heen schieten bleek geen probleem, ook al had men daardoor totaal geen zicht op waar het spul neer zou komen. (…) Te dol wordt het wanneer er om de aandacht af te leiden van het grove optreden, door politie- en gemeentevoorlichting gesuggereerd wordt dat demonstranten zélf als eersten met traangas gooiden. Er zijn voldoende getuigen, waaronder pers-mensen, die kunnen bevestigen dat het eerste gas door karabijn-houders afgeschoten werd. Dat er waar mogelijk traangasgranaten teruggegooid of geschopt worden lijkt ons, gezien de omstandigheden niet meer dan logisch."

"Het optreden van de politie heeft maar een deel van de overigens geslaagde spektakeldagen uitgemaakt. Het is de burgemeester niet gelukt een wig tussen verschillende groepen demonstranten te drijven: er waren de laatste dag twee keer zoveel mensen bij de blokkade als de dag ervoor. Er is Shell veel aan gelegen anti-apartheidsaktivisten af te schilderen als tuig dat met de ME vecht. Dat burgemeester Van Thijn daar een handje aan meehelpt door agressieve inzet van de politie en veel nodeloos geweld, blijkt uit deze rekonstruktie."

'NOTOIRE RELSCHOPPERS'

Uit het rapport blijkt dat Van Thijns rechterhand op het gebied van openbare orde, Ine van Brenk, ondanks hulp bij vergunningen e.d. ook nogal stemmingmakend optrad. Op een bijeenkomst voor KSLA-medewerkers sprak ze over de 'aanwijzingen' die de politie zou hebben als zouden 'honderden bij de politie als notoire relschoppers bekend staande aktievoerders' zich onder de demonstranten mengen. De opstellers van het rapport vragen Van Thijn of ook onder de politie deze geruchten zijn verspreid.

De politie had het gebied zo afgezet dat ook andere bedrijven dan Shell hinder ondervonden. Shell zelf had voor de beide blokkadedagen alle leveranciers afgezegd. De blokkade was dus met name op donderdag symbolisch. Het verkeer dat door de blokkade moest, ging op het Shell-personeel op vrijdag na dus in principe ergens anders heen. En dat lukte ook wel, alleen bleek de politie veel te ongeduldig:

"Om 11.40 uur diende zich een vrachtwagen aan die, komend uit de Asterweg, strandde in de menigte. Op verzoek van iemand van het Komitee liet de chauffeur z'n vrachtbrief zien (de wagen was op weg naar een wasserij), waarop door verschillende mensen aan de rest van de demonstranten duidelijk werd gemaakt dat de auto niet voor het KSLA kwam, en dus ongehinderd door kon rijden. Dezelfde mensen zeiden eveneens tegen de ME dat de vrachtwagen ongehinderd door kon rijden, daarop kwam echter geen reaktie. Nog voordat men erin geslaagd was een doorgang te maken, greep de politie in. ME in volledige wapenuitrusting, waarvan toen al ten minste vier gewapend met karabijnen met traangasgranaten, kwam achter de vrachtauto vandaan, vormde een wig voor de vrachtwagen uit en loodste deze verder de Asterweg in."

Daarbij sloeg ze mensen met de wapenstok tegen benen en prikte hen in het kruis. "Ook werd één demonstrant, die tweemaal aan een BRATRA-man vroeg, waar dit machtsvertoon voor nodig was door deze man met zijn karabijnkolf hard in het gezicht geslagen. Deze jongeman viel op de grond, bloedde uit zijn mond en werd door omstanders uit het gewoel geleid, waarna hij bewusteloos in elkaar zakte. Door deze overbodige aktie van genoemde ME-er raakten de gemoederen danig verhit."

GRIJZE SCHIMMEL

Later werden demonstranten zonder geweld van hun kant van het kruispunt verdreven, waarmee de doorgang was vrijgemaakt en de blokkade in feite gebroken. Toch ging de politie er toen pas goed op los. Bekend is dat de politie paarden dwong over op de grond zittende demonstranten te lopen:

"J.J. Klute: 'Toen zag ik voor mij de grijze schimmel uit de linie komen. (...) De ruiter probeerde het paard te dwingen naar voren, dus op de mensen in te lopen. Het beest wou niet, stribbelde duidelijk tegen. Uiteindelijk had de ruiter het paard zo ver dat het toch naar voren stapte, of liever gezegd probeerde te stappen. Ik zag dat het paard wankelde." T. Spel: "Een paar seconden later zag ik dat een ME'er, die op een gevlekte schimmel rechts voor mij stond zijn dier de sporen gaf, waardoor het beest midden in de zittende mensen sprong. Het paard verloor haar evenwicht en raakte met haar hoeven enkele mensen, waaronder ik. Ik werd geraakt aan mijn knie en mijn enkel, waardoor ik een bloedende wond aan mijn knie opliep en een zwaar gekneusde enkel (en een kapotte schoen)."

Verkl. 47: "Toen het paard op ons neerkwam werd de chaos compleet. Mensen rolden over de grond en gilden het uit. Ikzelf werd enkele malen door de hoeven geraakt op mijn bovenbeen, knie en rug." Peter Klerks liep hierbij vijf gebroken ribben, een gekneusde en gedeeltelijk ingeklapte rechterlong, een gekneusde nier en lever op. Als het paard 15 centimer anders was gestapt was hij dood geweest.

Het veelvuldig ingezette traangas had volgens verschillende getuigen een vreemde werking. "Het traangas had vreemde bijwerkingen bij een aantal mensen. Zij konden niets anders meer doen dan als verlamd op de grond gaan zitten en om hulp schreeuwen, het lichaam weigerde gewoonweg om op te staan en weg te hollen, al wilden deze mensen dat wel. Andere mensen werden misselijk, kregen braakneigingen, hadden last van oriëntatieverlies en paniekreakties, een enkeling moest overgeven."

Arrestatieteams, zoals gezegd vermomd met helmen en soms bivakmutsen scheurden levensgevaarlijk rond. Minstens één man is aangereden en anderen konden nog net op tijd opzij springen. Verschillende arrestanten zijn geschopt en geslagen, ook als ze geen verzet boden en tot op het buro.

HOOFDBURO VOOR RAADSEL

Op een gegeven moment hield de ME de Wasknijperbrug bezet, daarmee al het verkeer naar het bedrijventerrein blokkerend. Daarvoor speelde een band op een vrachtwagen en stonden mensen te swingen. Plotseling sommeerde de politie de doorgang vrij te maken. Meteen volgde een charge met traangas. "Dat de politie op dit moment zelf ook weinig meer van haar optreden begreep blijkt uit het feit dat naar aanleiding van deze charge door het centraal commandocentrum op het Hoofdburo aan het commando ter plaatse werd gevraagd waarom er traangas is gebruikt. Na 5 à 10 minuten werd er geantwoord dat het hier noodweer betrof (!)." "Onmiddellijk daarna trok de ME zich terug tot in de Chrysantenstraat. Toen de ME zich eenmaal had teruggetrokken, bleef het verloop van de spektakelblokkade verder rustig."

LANDELIJKE VERGADERING

De reakties op het buitensporige geweld op donderdag waren heftig. De organisatoren maakten een afspraak om verdere slachtoffers zoveel mogelijk te voorkomen: "Al donderdagavond heeft de AABN als deelnemer aan de landelijke vergadering, door middel van een fax aan de politieleiding laten weten dat de organisatoren van de aktie hebben afgesproken de spektakelblokkade op vrijdag door te zetten. Daarbij zal zoveel mogelijk worden geprobeerd een afstand van 50 meter te bewaren tot de ME, om op die manier minder kwetsbaar te zijn voor eventueel onvoorspelbaar geweld van de politie. De politieleiding heeft daarvan 'met belangstelling kennis genomen'. Dezelfde avond wordt op verschillende plekken, door verschillende groeperingen en individuen met grote verontwaardiging gereageerd op het politieoptreden van donderdag."

Hoewel de ME weer was uitgerust met paarden en traangas verliep de tweede dag - de enige dag dat er echt iets te blokkeren viel -een stuk rustiger. Een eerste groep Shell-werknemers werd zonder grote problemen naar binnen geloodst. "Direkt na het passeren van de werknemers trok de ME zich terug op z'n oorspronkelijke positie. De demonstratie nam langzaam weer bezit van het pleintje. (...) Veel demonstranten gingen op de grond zitten. Op de spektakel-vrachtwagen, die intussen ook daar geparkeerd is, wisselden koren en fanfares elkaar af. De sfeer was ontspannen."

"Om 9.00 uur werd duidelijk dat er opnieuw een groep werknemers aankwam.(...) Hoewel het de eerste keer mogelijk was gebleken, op rustige wijze het kruispunt Distelweg-Asterweg vrij te maken, werd er ditmaal onverwacht hard gechargeerd om een geweldloze zitblokkade 'op te ruimen'. Na drie sommaties rukte de ME-linie aan de noordkant van het pleintje op en begon meteen op de mensen in te slaan en te schoppen. Veel mensen slaagden er niet in om voor de ME-linies te blijven; als zij vanachter de linies terug willen naar de rest van de demonstranten, lopen ze opnieuw klappen op. Bij dit slaan, werd voornamelijk gericht op hoofden van demonstranten geslagen."

Een meisje wordt met een hevig bloedende hoofdwond naar het ziekenhuis gebracht na klapen van 4 ME'ers. Een van de gewonden behoort herkenbaar tot de EHBA (Eerste Hulp Bij Akties, een EHBO-ploeg bij akties) "Ook schiet de ME hierbij weer (per ongeluk?) een traangasgranaat af. dit keer hadden wel veel mensen last van de gaswolk. Dit had net al donderdag tot gevolg dat tientallen mensen niets meer kunnen zien en kokhalzend langs de kant van de weg komen te liggen. Deze granaat werd teruggegooid.

"Toen het rustiger was geworden kwam Ine van Brenk aangereden. zij wilde kontakt met het SuZA-komitee. Zij zou willen dat de zaak deëskaleert. Nu het belangrijkste deel van de blokkade voorbij is. de Shell-werknemers zijn immers binnen, laat de gemeente haar andere kant zien. Het aktiekomitee stelde als voorwaarde dat het traangas en de paarden direkt teruggetrokken moesten worden en eiste de toezegging dat deze hoe dan ook niet meer ingezet zouden worden. Aan deze voorwaarden werd na een half uur gehoor gegeven. Hierna werd Van Brenk door het SuZA-komitee meegedeeld dat de ME tot binnen de Shell-poorten teruggetrokken moest worden. Wat niet gebeurde. Het bleef bij de oorspronkelijke situatie: de ME trok zich weer terug naar z'n eerste positie op de Asterweg, evenals de demonstranten. De rest van de spektakelblokkade verliep in een rustige sfeer."

De opstellers besluiten het rapport met tientallen vragen aan Van Thijn en de gemeenteraad. Vragen over het beleid als: "Waarom heeft de burgemeester, in het licht van deze gegevens (het symbolische karakter m.n. op donderdag, zie boven. -red.) zo hard vastgehouden aan zijn standpunt 'Demonstreren mag, blokkeren niet'?"

Vragen over besluitvorming en verantwoordelijkheid, als: "Was er in alle gevallen toestemming voor de inzet van traangas?" Technische vragen als: "Welk soort traangas is ingezet?" En de hamvraag: "Om te voorkomen dat de indruk ontstaat dat de belangen van grote bedrijven c.q. grote investeerders voor de burgemeester zwaarder zwegen dan het imago van Amsterdam als Anti-Apartheidsstad, de volgende vraag: a) Welke stappen denkt de burgemeester op korte termijn te ondernemen tegen Shell. investeerder in Zuid-Afrika. b) Zullen die stappen verder gaan dan het ondertekenen van een door anderen opgestelde advertentie zoals onlangs is gebeurd?"

Van Thijn had zijn rapportage nu ook af moeten hebben voor behandeling in de commissie politiezaken. Maar kennelijk zijn er wat problemen. Hij heeft een maand uitstel gevraagd. Geeft hij voorkeur aan behandeling in de zomervakantie?

PvO

.Terug naar boven