Ravage   ● Archief    ● Overzicht 1988    ● Overzicht #13

UIT: NN #13 van 20 OKTOBER 1988



VAN WEST NAAR OOST VAN OOST NAAR WEST

Onze monetaire redaktie is nog maar net terug uit IMF-Berlijn of de volgende NN-afvaardiging reist alweer af naar deze stad. Doel van de missie dit keer: zoek uit wat buiten-parlementair Berlijn beweegt als er geen IMF-conferentie plaatsvindt. De Redactie te Water liet de Zeeuwse vissers achter bij de eerste hulp en sloot zich aan bij een door bewoners/sters van het IJ-eiland en Radio Stad Amsterdam georganiseerde excursie naar Berlijn. Hier hun bevindingen.

Het ligt voor de hand, maar ook buiten-parlementair aktievoerend Berlijn kan gescheiden worden in twee delen: oost en west. Hoewel de communicatie tussen beide groepen redelijk is, kan niet gesproken worden van een hechte structuur. Om praktiese redenen zijn we op 'bekend' terrein met onze tocht begonnen, in West-Berlijn.

In het westelijk deel van Berlijn werd het laatste gekraakte pand in 1984 ontruimd. Een coalitie van christendemocraten en liberalen stippelde (na hevige aandrang van o.a. de Amerikaanse macht in West-Berlijn) in die tijd een anti-kraakbeleid uit, en bracht dit in de praktijk. De politie kreeg verregaande bevoegdheden en werd oppermachtig. Iedere nieuwe kraak werd beloond met ontruiming. Al bestaande gekraakte panden werden voor het blok gezet: onderhandelen of ontruimen.

De panden die voor onderhandelen kozen, werden door de overheid 'konstruktieven' genoemd. De rest kreeg de naam 'krimineel' te zijn. 'Kriminele' panden werden door pers en politie geprovoceerd, terwijl met de 'konstruktieven' naar een oplossing gezocht werd. De panden die hun kraakstatus wilden behouden, niet konden of wilden ingaan op de eisen die de overheid stelde of domweg meer tijd nodig hadden, werden zonder pardon ontruimd. Soms zelfs tijdens onderhandelingsperiodes.

Als klap op de vuurpijl werd door de senaat van Berlijn ook het puntensysteem (systeem voor het vaststellen van huurprijs; als in Ned.) voor renovatiepanden afgeschaft (Weize Kreis). Hierdoor werd West-Berlijn weer aantrekkelijk voor beleggers en speculanten. Het voorspelbare gebeurde; er ontstond een scheuring in 'de beweging'. De panden die onderhandelden werden gezien als verraders, en de panden die radikaal wilden blijven kregen te weinig steun om daadwerkelijk een macht te kunnen vormen. De bewoners/sters van de panden die ontruimd werden verhuisden vaak naar buiten Berlijn. Slechts weinigen vonden onderdak in de gelegaliseerde panden.

Wat opvalt in de gelegaliseerde panden is de gedegen indruk die gewekt wordt: mooi gestucte muren, afgelakte kozijnen, schone en opgeknapte trappenhuizen, park-achtige binnenterreinen, weinig of geen graffiti en veel forse auto's voor de deur. De huren zijn meestal dan ook evenredig hoog, tussen de 7 en 9 mark per vierkante meter per maand. Voor een kamer van zo'n veertig vierkante meter komt dit neer op een maandhuur van 300 à 400 mark per maand. Soms is dit inklusief verwarming en gebruik van algemene voorzieningen, maar dit is geen regel.

Per pand werden in 1983/84/85 ideeën ontwikkeld over de manier waarop de legalisatie vorm zou krijgen: huren, kopen, pachten, renoveren, nieuwbouw plegen. Zelfwerkzaamheid of laten doen, alles was mogelijk want de Berlijnse overheid was bereid geld te steken in de 'konstruktieven'. De uurvergoedingen die betaald worden voor zelfwerkzaamheid liggen beduidend lager dan de prijzen die betaald zouden moeten worden aan een commercieel bedrijf. Voor ieder pand is een eigen beheer en beheers-constructie bedacht wat tot gevolg heeft dat samenwerking tussen de verschillende panden nog steeds moeilijk is. De verdeel-en-heers taktiek van de Berlijnse senaat heeft wat dit betreft nog steeds haar uitwerking.

Een pand dat we uitgebreid bezochten is de Prinzenallee 58. In dit pand wonen en werken zo'n honderd mensen. Het hoort hiermee tot de grotere (ex-kraak) panden van Berlijn. Er bevindt zich een gehandicaptenprojekt (met overheidssubsidie) en een kinderkrèche alsmede werkplaatsen, oefenruimtes en een grote manifestatieruimte. Dit maakt de Prinzenallee nog niet bijzonder, wel bijzonder is dat de PA 58 in 1983 het eerste pand was dat, na tweeëneenhalf jaar gekraakt te zijn geweest, toegaf aan de van overheidswege steeds sterker wordende druk en begon met onderhandelen.

Op dit moment wonen vrijwel geen mensen meer in PA 58 die betrokken zijn geweest, bij de kraak en de onderhandelingsperiode die hierop volgde. De onderhandelingen met de partikuliere eigenaar Panke Park Gmbh in 1983 resulteerden in een huurkontrakt met een looptijd van 5 jaar. Dit huurkontrakt is op 31 augustus dit jaar afgelopen. De bewoners/sters willen het graag verlengen onder dezelfde condities, maar Panke Park wil drie keer zoveel huur vangen. Dit kunnen de bewoners/sters niet betalen. Zij boden dan ook aan om het pand voor 1 miljoen aan te kopen. Panke Park wil 3,3 miljoen hebben, terwijl ze er destijds slechts een half miljoen voor betaald heeft.

Onder het op 31 aug. aflopende kontrakt betaalde je in de Prinzenallee voor een kamer van plm. 30 vierkante meter zo'n 213 mark per maand inklusief alles. Voor Berlijnse begrippen is dit goedkoop. De positie van de Prinzenallee 58 is uiterst wankel; Panke Park zal niet alsnog akkoord gaan met een verkoopprijs van 1 miljoen, en de bewoners/sters hoeven niet op steun uit 'de beweging' te rekenen. Ze hebben in 1983 immers 'verraad' gepleegd door als eerste pand met onderhandelingen te beginnen. De situatie van de PA 58 is niet uniek: binnen een jaar lopen meer in 1983 afgesloten huurkontrakten af. Meer panden komen dus in de problemen binnenkort, en zij hoeven van de Berlijnse senaat niet veel te verwachten. Beleggers krijgen vrij spel.

Strategie

Mocht de oplettende lezer/ster enige overeenkomsten zien tussen de Amsterdamse taktiek en de destijds in Berlijn gevolgde taktiek, dan kan dit kloppen. Nederlandse ambtenaren en politici gaan regelmatig op 'dienstreis' in Berlijn. Ook had Amsterdam tot voor kort een topambtenaar in dienst (Jaap Engel) die zowel in Berlijn als Amsterdam een spilfunktie had op stadsvernieuwings en stedebouwkundig gebied.

Overigens fungeert West Berlijn ook op andere terreinen voor de overheid als een soort sociaal expirimenteer laboratorium. Als bijvoorbeeld geëxperimenteerd moet worden met het afzetten van goedkope EG boter, of nieuwe regelgeving dan gebeurd dit vaak het eerst in West-Berlijn. Zijn de resultaten bevredigend, dan volgt de rest van de BRD.

Anti-IMF

Ondanks de inspirerende anti-IMF demonstraties is 'de beweging' in West-Berlijn minstens zo verdeeld als hier. In Kreuzberg bestaat een duidelijke scheiding tussen autonomen en anti-imps, maar ook tussen buitenlanders (in Kreuzberg woont een grote en goed georganiseerde Turkse gemeenschap) en de rest. Alhoewel de plaatsen waar men elkaar ontmoet op nog geen steenworp afstand van elkaar liggen, komt men qua samenwerking niet veel verder dan het in gescheiden blokken meelopen in dezelfde demo's.

Ook in Berlijn is men in zichzelf gekeerd en denken verschillende groepen dé weg naar de (R)evolutie te kennen. Desondanks vindt nog weleens een opleving plaats. Al genoemd hebben we de anti-IMF akties, een ander voorbeeld is de bezetting van de Lenné Dreieck in het voorjaar (zie NN's uit die tijd). Degene die ons rondleidde door Kreuzberg was over de toekomst van buitenparlementair aktievoerend Berlijn niet erg optimisties. Idealen zijn vervaagd, onderhuids leeft nog een heleboel, maar dit komt slechts af en toe naar de oppervlakte.

Oost-Berlijn kraakt

In een van de vorige NN's schreven we over een anti-IMF aktie die in Oost-Berlijn zou plaatsvinden (en verboden was door de autoriteiten). We konden het dan ook niet laten om in Oost-Berlijn te gaan zoeken naar de mensen die hierachter zaten. Nadat we bij zes (potdichte) kerken waren geweest omdat we gehoord hadden dat de politieke oppositie van Oost-Berlijn zich daar concentreert, hadden we na een halve dag vruchteloos zoeken eindelijk beet.

We kwamen terecht in een soort informatiecentrum waar een viertal mensen druk aan het werk was. De ruimte zag eruit als die van een willekeurige aktiegroep. Rommelig, veel affiches, boeken, blaadjes, oude typemachines en de rook om te snijden. Omdat ze op dat moment geen tijd voor ons hadden kregen we een soort Oostduitse Grachtenkrant (gestencild blaadje met hoogstaande inhoud) mee over het IMF, en werd ons verzocht of we een paar uur later terug wilden komen. Vanaf acht uur 's avonds zou een soort illegaal café geopend zijn, en daar zouden we meer mensen kunnen ontmoeten.

's Avonds werden we naar een andere ruimte gebracht. Ingericht als een kraakkafé, ook weer met veel infomateriaal aan de muren, muurschilderingen en een relaxte sfeer. Er zaten zo'n vijftien mensen met elkaar te praten. Wat opviel was dat men echt met elkaar diskussieerde, dat de muziek zacht stond en dat het hoofddoel niet de drank was maar de ontmoeting. In de loop van de avond liep het aantal mensen op tot zo'n dertig. Sommige aanwezigen hadden er een reis van een paar honderd kilometer opzitten om daar te kunnen zijn.

We spraken met een Oostduitse totaalweigeraar, een autonoom en een anti-imp (volgens eigen zeggen). Ook de scene in Oost-Berlijn kent zijn ideologiese scheiding. Enerzijds waren er een aantal mensen aanwezig die om verschillende redenen graag naar het westen zouden willen. Zij hoopten door opvallend politiek aktief te worden sneller toestemming te krijgen om naar het westen te reizen. Anderen wilden juist per se niet weg uit Oost-Berlijn, en zij waren dan ook helemaal niet blij met de eerdergenoemde groep. De groep die wil blijven is van mening dat het vestigen van een sociaal-anarchistische maatschappijvorm meer kans van slagen heeft in een van origine socialisties land. Deze groep zou dan ook weinig moeite hebben met het krijgen van een uitreisvisum, men zou ze echter niet meer terug Oost-Duitsland inlaten.

In de ruimte naast het kafé werd door iemand een lezing gehouden over de rol van socialistiese staten bij het organiseren van de armoede in de derde wereld. Na de lezing volgde een discussie waar de 10 aanwezigen zeer betrokken aan deelnamen. Gesproken werd over de veranderingen die in oost plaats zouden moeten vinden om een daadwerkelijk socialisties systeem tot stand te brengen waarbinnen de macht wel aan de basis zou liggen.

Dit soort buiten-parlementaire aktiviteiten worden door de DDR helemaal niet op prijs gesteld. Zeg maar gewoon verboden. De overheid voorkomt deze aktiviteiten niet door de mensen die eraan deelnemen in kampen te stoppen, maar door ervoor te zorgen dat met name kommunikatiemiddelen als stencilmachines, moedervellen e.d. niet te verkrijgen zijn (laat staan kopieermachines en computers). Alleen de kerken hebben toestemming om eigen teksten te produceren, als maar uitdrukkelijk op de papieren vermeld staat dat ze alleen voor intern kerkelijk gebruik bedoeld zijn.

Dit stond dan ook op alle papieren die wij gelezen hebben. Ook op een stencil dat juist een felle aanklacht tegen de kerk was omdat ook de kerken anti-IMF aktiviteiten hadden verboden. Volgens de mensen waar wij mee spraken zijn kerk en staat ook in Oost-Duitsland vaak twee handen op een buik, en maken zij echt autonome aktiviteiten onmogelijk. De mensen met wie wij spraken waren nogal wantrouwend. Ze waren bang dat we agenten/provokateurs zouden zijn, en we werden dan ook voortdurend met strikvragen getest. Ook moest een van ons zijn paspoort laten zien. Ze balen er gruwelijk van dat westerse journalisten en anderen hen opzoeken om ook eens de martelaren van het oosten gezien te hebben, en om daar veilig thuis vervolgens een spannend verhaal over te vertellen. Ze eisten dan ook van ons dat we zouden bewijzen dat we serieus geïnteresseerd zijn in waar zij mee bezig zijn.

Nadat we uitlegden wat voor blad NN is, en in wat voor scene we hier in Nederland leven, brak dit het ijs een beetje. Toch voelden we ons erg aangesproken: hoe kunnen we een dialoog op gang brengen tussen hun, de buiten-parlementaire scene daar, en ons? Hoe houden we kontakt? Hoe moeten we ons de situatie voorstellen waarin zij aktievoeren? Ze houden zich bezig met dezelfde thema's: milieu (akties tegen het stoken op bruinkool), derde wereld en armoede, vrijheid, anti-militarisme en woningnood (in Oost-Berlijn wordt veel gekraakt, de burocratie werkt zo traag dat kraken gewoon veel sneller gaat, daarbij heb je in een socialisties land geen problemen met eigenaars en speculanten..). Dit te zien was in ieder geval al een hele openbaring, en een stimulans om te proberen kontakt te houden, en te verstevigen.

De proef op de som

Omdat wij als redactie te water nu eenmaal principieel tegen grenzen en muren zijn, besloten we een poging te wagen om wat subversieve papieren en geluidsopnames over de muur te helpen. Oost-Berlijn uit, ter plaatsing in NN, en om uit te zenden via de vrije ether. Het betrof hier een opname van de eerder vermelde lezing, een pakket (verouderde) anti-IMF teksten, een illegaal milieublad en nog wat geschriften. De mensen waar we mee spraken moesten lachen om onze naïviteit. Wij dachten met deze zaken gewoon over de grens te kunnen lopen, net zoals we onze opname apparatuur ook op de heenweg mee hadden kunnen nemen. Uit voorzorg kregen we niet de meest recente uitgaves mee, maar papieren die bij de Oostduitse veiligheidsdienst toch al bekend waren.

Op geraffineerde wijze hadden we al deze zaken onder onze kleding verborgen. Vervolgens probeerden we vrolijk de Internationale fluitend, met een Oostduitse krant onder de arm, de grens over te steken. Of we verlinkt zijn (het pand waar we waren werd in de gaten gehouden), of dat het was omdat we helemaal in het zwart gekleed waren is ons niet duidelijk geworden, maar we werden wel aangehouden. Of we even mee wilden komen. En of we onze zakken leeg wilden maken. En of we van nature zulke rare bobbels onder onze kleren hadden? Alles werd in beslag genomen, de opname en alle illegale papieren. De kranten waarin Honecker de sleutel van de miljoenste woning overhandigt aan het gelukkige arbeiderspaar bla bla bla, die mochten we meenemen. Glasnost? Ach meneer...

Redaktie te water, NOP/MARC

 

 

.Terug naar boven